Yeni kelimeler nereden geliyor? - Marcel Danesi

Anadilin Gizemleri serisini inceleyin: https://ed.ted.com/mysteries-of-vernacular

Dersin tamamını görüntüleyin: https://ed.ted.com/lessons/where-do-new-words-come-from-marcel-danesi

Şu anda İngilizce'de kullanılan 170.000'den fazla kelime var. Ama Oxford İngilizce Sözlüğüne her yıl yaklaşık bin yeni kelime ekleniyor. Nereden geliyorlar ve günlük hayatımıza nasıl giriyorlar? Marcel Danesi, yeni kelimelerin bir dile nasıl girdiğini açıklıyor.

Dersi veren Marcel Danesi, animasyonu yapan TOGETHER.

Desteğiniz için destekçilerimizeçok teşekkür ederiz! Siz olmadan bu video mümkün olmazdı.
Latora Slydell, Sydney Evans, Victor E Karhel, Bernardo Paulo, Eysteinn Guðnason, Matt Schoppen, Rubaiya Binte Hussain, Olivier Brunel, Andrea Feliz, Natalia Rico, Josh Engel, Bárbara Nazaré, Gustavo Mendoza, Zhexi Shan, Hugo Legorreta.

TED-ED'nin Patreon sayfasını inceleyin: https://www.patreon.com/teded

Her yıl, yaklaşık 1000 yeni sözcük
Oxford İngilizce Sözlüğü'ne ekleniyor.

Bu sözcükler nereden geliyorlar

ve günlük yaşantımıza nasıl giriyorlar?

İngilizce'de halihazırda kullanımda olan
170 bini aşkın sözcük düşünülürse,

yeterince sözcük olduğu düşünülebilir.

Ama dünyamız değişirken,

yeni fikirler ve buluşlar ortaya çıkıyor

ve bilim ilerledikçe,

var olan sözcükler, ifade etmek
istediğimiz şeylerde boşluk bırakıyor.

Biz bu boşlukları ustaca,

pratik

ve ara sıra özgün şekillerde dolduruyoruz.

Bunun bir yolu başka bir dilden
sözcük almak.

İngilizce, tarih boyunca
çok fazla sözcük ödünç almıştır.

Öyle ki, kelime hazinesinin neredeyse
yarısı diğer dillerden geliyor.

Bazen, bunun nedeni sadece
sözcüğün tanımladığı şeyin

ödünç alınmış olmasıdır.

Roma ve Fransa,
Ortaçağ İngilteresine mihrap ve jüri gibi

yasal ve dini kavramlar getirdi.

Ticaret ise ekinlerle ve
mutfakla ilgili sözcükler getirdi:

Arap kahvesi,

İtalyan spagettisi,

Hint körisi gibi.

Fakat bazen, karmaşık bir fikre veya
duyguya tam uyan sözcük,

başka bir dilde olabilir:

"naïveté"

"machismo"

veya "schadenfreude" gibi.

Bilimciler, yeni kavramları
adlandırmak için eski dilleri de kullanır.

Örneğin, "klon" sözcüğü,
Antik Yunanca "twig"'den (dal) türemiştir

ve eskisinden bir parça ile
yeni bir bitki oluşturmayı tanımlar.

Günümüzde, süreç iki yönlü işliyor:

İngilizce "software" (yazılım) gibi
sözcükler de, diğer dillere geçiyor.

Sözcük açığını doldurmanın
bir diğer popüler yolu,

her biri yeni kavramın bir kısmını ileten
mevcut sözcüklerin birleştirilmesidir.

Bu, iki tam kelimeyi bir bileşik sözcük
içinde birleştirerek yapılabilir:

havalimanı

veya denizyıldızı gibi.

Ya da sözcükleri kırpıp harmanlayarak;

spork, brunch

veya internet gibi.

Diğer dillerden alınanlardan
farklı olarak,

bu sözcükler çoğu kez
ilk duyuşta anlaşılabilir.

Bazen yeni bir sözcük,
aslında hiç de yeni olmayabilir.

Eski sözcükler, yeni anlamlar alarak
yeniden hayat bulur.

"Villain" başlangıçta
köylü çiftçi demekti,

fakat aristokratik züppeliğin
dönüştürmesi ile

şövalyelik bağları olmayan,
dolayısıyla, "kötü kişi" anlamına geldi.

"Geek" karnaval sanatçısı anlamından,

tuhaf bir insan,

tuhaf dâhi bir tip anlamına geldi.

Başka zamanlarda,
sözcük ironi, metafor veya

yanlış kullanım yoluyla

farklı anlamlara gelebilir.

Örneğin; "sick" veya "wicked" muhteşem
bir şeyi tanımlamak için kullanılabilir.

Eğer sözcükler bu şekilde oluşabiliyorsa,

neden bazısı yaygınlaşırken
bazısı da zamanla kullanılmaz

veya en başından tutmaz?

Bazen, bilimciler veya şirketler

yeni bir buluşa veya teknolojiye
resmi bir isim vereceklerinde

yanıt basittir.

Bazı ülkelerin karar vermek için
dil akademileri vardır.

Ama çoğu zaman,
sözlük gibi resmi kaynaklar,

sadece mevcut kullanımı belgeler.

Yeni sözcükler gökten inmiyor;
sıradan insanlardan geliyor.

Kullanışlılığın ve akılda kalıcılığın

doğru bileşimi olan sözcükler yayılıyor.

Örneğin "meme" sözcüğünü,

1970'lerde sosyobiyolog Richard Dawkins

Antik Yunanca'dan alarak
"taklit" anlamında kullandı.

Bu sözcüğü, fikirlerin ve simgelerin,
bir topluluktaki genler gibi

kültür aracılığıyla nasıl yayıldığını
tanımlamak için kullandı.

İnternetin gelişiyle,

şakaların ve resimlerin ışık hızında
popülerleşmesi süreci

doğrudan gözlemlenebilir oldu.

Kısa sürede, bu sözcük
belli bir tür resmi ima eder oldu.

Yani meme kelimelerin nasıl dilin
bir parçası olduğunu açıklamakla kalmaz

kelimenin kendisi de bir "meme"dir.

"Kendilerini tanımlayan sözcükler"
olgusu için bir sözcük var:

"autological".

Tüm yeni sözcükler eşit yaratılmıyor.

Bazısı binlerce yıl yaşıyor,

bazısı değişen zamana uyum sağlıyor

ve bazıları da yitip gidiyor.

Bazısı bilgi veriyor,

bazısı onu yorumluyor;

fakat bu kelimelerin oluşturulma şekli

ve konuşmamızın bir parçası olma
yolunda yaşadıkları,

bize dünyamız ve nasıl iletişim
kurduğumuz hakkında çok şey anlatıyor.