ကမ္ဘာကို အလုပ်အကျွေးပြုသော ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ ဓာတ်ပြုခြင်း - Daniel D. Dulek
-
0:07 - 0:08ခင်ဗျားအနေနဲ့
-
0:08 - 0:10လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ် အနည်းငယ်က
-
0:10 - 0:12အရေးအပါဆုံး တွေ့ရှိမှုက
ဘာလို့ ပြောမလဲ.. -
0:12 - 0:13ကွန်ပြူတာလား..
-
0:13 - 0:13ကား လား..
-
0:13 - 0:14လျှပ်စစ်ဓာတ်လား..
-
0:14 - 0:16ဒါမဟုတ် အက်တမ်ကို တွေ့ရှိမှုဖြစ်မလား..
-
0:16 - 0:20ကျုပ် ဖော်ပြလိုတာက ဒီ ဓာတု ဓာတ်ပြုခြင်းပါ
-
0:20 - 0:21နိုက်ထရိုဂျင် မော်လီကျူးတစ်လုံး
-
0:21 - 0:23ဟိုက်ဒရိုဂျင် မော်လီကျူး သုံးလုံးပေါင်းရင်
-
0:23 - 0:27အမိုးနီးယား ဓာတ်ငွေ့
မော်လီကျူး နှစ်လုံးရမှာပါ။ -
0:27 - 0:28ဒါက Haber process ပါ
-
0:28 - 0:31လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင် မော်လီကျူးတွေဟာ
-
0:31 - 0:32ဟိုက်ဒရိုဂျင် မော်လီကျူးတွေနဲ့
ပေါင်းတာ -
0:32 - 0:36(သို့) လေကို ဓာတ်မြေဩဇာအဖြစ်
ပြောင်းပစ်တာပါ။ -
0:36 - 0:37ဒီ ဓာတ်ပြုခြင်း မရှိဘဲ
-
0:37 - 0:39တောင်သူလယ်သမားတွေအနေနဲ့
ထုတ်လုပ်နိုင်မယ့် စားနပ်ရိက္ခာက -
0:39 - 0:41လူ သန်း ၄ ထောင် လုံလောက်ရုံပါပဲ။
-
0:41 - 0:45ကျုပ်တို့ရဲ့ လက်ရှိ လူဦးရေက
သန်းပေါင်း ၇ ထောင် ကျော်ပါပြီ။ -
0:45 - 0:47ဒီတော့ Haber process မရှိဘဲ
-
0:47 - 0:51လူပေါင်း သန်း ၃ ထောင် အတွက်
အစားအစာ ရရှိမည်မဟုတ်ပါ။ -
0:51 - 0:55NO3 ဆိုတဲ့ နိုက်ထရိတ် ပုံစံနဲ့
နိုက်ထရိုဂျင်ဟာ အပင်တွေရှင်သန့်ဖို့ -
0:55 - 0:58မရှိမဖြစ် အဟာရဓာတ်ဆိုတာ
ခင်ဗျာ သိမှာပါ။ -
0:58 - 1:01ကောက်ပဲသီးနှံတွေ ကြီးထွားစဉ်မှာ
မြေဆီလွှာမှ -
1:01 - 1:02နိုက်ထရိုဂျင်ကို ဖယ်ရှားကာ မှီဝဲတယ်
-
1:02 - 1:04သက်ရှိတွေ ဆွေးမြေ့ခြင်းလို
-
1:04 - 1:06သဘာ၀အတိုင်း အချိန်ကြာမှ
ဖြစ်ထွန်းတဲ့ မြေဩဇာနဲ့ -
1:06 - 1:08နိုက်ထရိုဂျင် ဖြည့်တင်းနိုင်ပေမဲ့
-
1:08 - 1:10လူတွေက ရိက္ခာဖြစ်ထွန်းမှုကို
-
1:10 - 1:12ဒီထက် မြန်မြန် လိုချင်ပါတယ်။
-
1:12 - 1:14အခု.. ဒါက စိတ်ရှုပ်စရာ အပိုင်းပါ
-
1:14 - 1:17လေထု ၇၈% က နိုက်ထရိုဂျင် ပါဝင်ပေမဲ့
-
1:17 - 1:19ကောက်ပဲသီးနှံတွေဟာ လေထဲက
နိုက်ထရိုဂျင်ကို မယူနိုင်ပါဘူး၊ -
1:19 - 1:23အကြောင်းက.. ဒါက သီးနှံတွေ
မချိုးဖျက်နိုင်အောင် အလွန်ခိုင်မြဲတဲ့ -
1:23 - 1:25သုံးထပ် ဓာတုဓာတ်စည်း ဖြစ်လို့ပါ။
-
1:25 - 1:27Haber အခြေခံကျကျလုပ်ခဲ့တာက
-
1:27 - 1:28လေထဲက ဒီနိုက်ထရိုဂျင်
-
1:28 - 1:30ယူပြီး မြေကြီးထဲ ထည့်ဖို့
-
1:30 - 1:31နည်းလမ်းရှာခဲ့တာပါ။
-
1:31 - 1:35၁၉၀၈ မှာ ဂျာမန် ဓာတုဗေဒ ပညာရှင်
Fritz Haber က လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင် -
1:35 - 1:36များစွာကို အသုံးချဖို့အတွက်
-
1:36 - 1:39ဓာတုဗေဒ နည်းတရပ်ကို
အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါတယ်။ -
1:39 - 1:40Haber တွေ့တဲ့နည်းက
-
1:40 - 1:42လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင်ကို ယူပြီး
-
1:42 - 1:43ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ပေါင်းကာ
-
1:43 - 1:45အမိုးနီးယား ဖွဲ့စည်းဖို့ နည်းပါ။
-
1:45 - 1:48အဲ့ဒီ့ အမိုးနီးယားကို မြေဆီလွှာထဲ
ထိုးသွင်းကာ -
1:48 - 1:51တစ်ထိုင်တည်း နိုက်ထရိတ်အဖြစ်
လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲစေပါတယ်။ -
1:51 - 1:53ဒါပေမဲ့ Haber ရဲ့ နည်းစဉ်က
ကမ္ဘာကြီးကို -
1:53 - 1:54ကျွေးမွေးဖို့ထိ ဆိုရင်
-
1:54 - 1:55အမိုးနီးယား များစွာကို
-
1:55 - 1:58လျင်မြန် လွယ်ကူစွာ ဖန်တီးဖို့
နည်းလမ်းရှာဖို့ လိုပါလိမ့်မယ်။ -
1:58 - 1:59ဒီ အခက်အခဲကို Haber
-
1:59 - 2:02ကျော်လွှားခဲ့ပုံကို နားလည်ဖို့ဆို
-
2:02 - 2:02ကျုပ်တို့ သိစရာက
-
2:02 - 2:04ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ မျှခြေနဲ့ ဆိုင်ပါတယ်။
-
2:04 - 2:06အလုံပိတ်ဘူးထဲ ဓာတ်ပြုတဲ့အခါ
-
2:06 - 2:10ဓာတုမျှခြေကို ရယူနိုင်ပါတယ်။
-
2:10 - 2:11ဥပမာ- ခင်ဗျားအနေနဲ့
-
2:11 - 2:14ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ နိုက်ထရိုဂျင်ကို
အလုံပိတ်ဘူးထဲထားပြီး -
2:14 - 2:16၎င်းတို့ ဓာတ်ပြုကြပါစေ။
-
2:16 - 2:18စမ်းသပ်ချက် စတင်စဉ်မှာ
-
2:18 - 2:20နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်
များစွာရှိပါတယ်၊ -
2:20 - 2:22ဒီတော့ အမိုးနီးယား ဖွဲ့စည်းမှုကို
-
2:22 - 2:24မြန်နှုန်းမြင့် ဆောင်ရွက်ချက်ပါတယ်။
-
2:24 - 2:27ဒါပေမဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ နိုက်ထရိုဂျင်က
ဓာတ်ပြုလို့ -
2:27 - 2:28သုံးစွဲလိုက်ရာက
-
2:28 - 2:30ဓာတ်ပြုမှု နှေးသွားပါတယ်
-
2:30 - 2:32အကြောင်းက နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့
ဟိုက်ဒရိုဂျင်တွေ -
2:32 - 2:34ဘူးထဲမှာ ပိုနည်းသွားလို့ပါ။
-
2:34 - 2:36အမိုးနီးယား မော်လီကျူးတွေ
တဖြည်းဖြည်း အမှတ်တစ်ခုကို -
2:36 - 2:38ရောက်တဲ့အခါ နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့
-
2:38 - 2:41ဟိုက်ဒရိုဂျင်အဖြစ် ပြန်လည်ပြိုကွဲဖို့
စတင်ပါတယ်။ -
2:41 - 2:43ခဏအကြာမှာ အမိုးနီးယား
ပြိုကွဲခြင်းနဲ့ -
2:43 - 2:46ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ဓာတ်ပြုမှု နှစ်ရပ်ဟာ
-
2:46 - 2:48တူညီသော နှုန်းထားကို ရောက်ရှိပါလိမ့်မယ်။
-
2:48 - 2:49ဒီ နှုန်းထားတွေ တူတဲ့အခါ
-
2:49 - 2:52ဒီ ဓာတ်ပြုမှုက မျှခြေကို ရောက်ကြောင်း
ကျုပ်တို့ ဖော်ပြပါတယ်။ -
2:53 - 2:55ဒါက ကောင်းသလိုလိုပေမဲ့ မကောင်းပါဘူး။
-
2:55 - 2:57အမိုးနီးယား တစ်တန်လောက်
-
2:57 - 2:59ခင်ဗျား ဖန်တီးလိုတဲ့ အချိန်မှာပါ။
-
2:59 - 3:00Haber က အမိုးနီးယား
အကုန်လုံးကို -
3:00 - 3:02ဖြိုခွဲပစ်ချင်တာ မဟုတ်ပေမဲ့
-
3:02 - 3:03အလုံပိတ် ဘူးထဲမှာ
ဓာတ်ပြုမှုကို -
3:03 - 3:05ဒီအတိုင်း ထားလိုက်ရင်
-
3:05 - 3:06ဒါက ဖြစ်လာမှာပါ။
-
3:06 - 3:09ဒီနေရာမှာ Henry Le Chatelier,
-
3:09 - 3:10ပြင်သစ်ဓာတုဗေဒ ပညာရှင်က
-
3:10 - 3:11ကူညီနိုင်ပါတယ်။
-
3:11 - 3:13သူတွေ့ခဲ့တဲ့ အရာက
-
3:13 - 3:15System တစ်ခုကို မျှခြေထားပြီး
-
3:15 - 3:16၎င်းထဲ တခုခုထည့်ပါက..
-
3:16 - 3:18နိုက်ထရိုဂျင် ဆိုပါစို့ဗျာ၊
-
3:18 - 3:19System က မျှခြေ
-
3:19 - 3:21ပြန်ရဖို့ လုပ်ဆောင်ပါလိမ့်မယ်
-
3:21 - 3:22ခင်ဗျားအနေနဲ့ System အပေါ်
-
3:22 - 3:23ဖိအား ပမာဏ တိုးရင်၊
-
3:23 - 3:26၎င်းမှာရှိခဲ့တဲ့ ဖိအားကို ပြန်ရောက်ဖို့
-
3:26 - 3:27System က လုပ်ဆောင်ရန်
-
3:27 - 3:29ကြိုးပမ်းတာကိုလည်း
Le Chatelier တွေ့ ခဲ့ပါတယ်။ -
3:29 - 3:31ဒါက လူပြည့်နေတဲ့ အခန်းမှာလိုပါပဲ
-
3:31 - 3:32နောက် မော်လီကျူးတွေ
ရှိပါတယ်၊ -
3:32 - 3:34ပိုများတဲ့ ဖိအား ဖြစ်ပါတယ်။
-
3:34 - 3:36ကျုပ်တို့ ညီမျှခြင်းကို ပြန်ကြည့်ရင်
-
3:36 - 3:38ဘယ်ဘက်ခြမ်းမှာ တွေ့မှာက..
-
3:38 - 3:40ဘယ်ဘက်မှာ မော်လီကျူး လေးလုံးနဲ့
-
3:40 - 3:42ညာဘက်မှာ နှစ်လုံးရှိပါတယ်။
-
3:42 - 3:44ဒီတော့.. အခန်းထဲမှာ
ချောင်ချင်တယ်ဆိုရင်တော့ -
3:44 - 3:46ဖိအား လျော့ပါမယ်၊
-
3:46 - 3:47System က ပိုမို ကျစ်လစ်တဲ့
-
3:47 - 3:49အမိုးနီးယား မော်လီကျူးလုပ်ဖို့
-
3:49 - 3:52နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်
ပေါင်းစည်းမှုကို စတင်ပါလိမ့်မယ်။ -
3:52 - 3:54Haberက အမိုးနီးယား
ပမာဏများစွာ လုပ်ဖို့ -
3:54 - 3:55မျှခြေပေါ်မှာ
-
3:55 - 3:57နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်ကို
-
3:57 - 4:00မပြတ် ပေါင်းစည်းနေစဉ် ဖိအားကိုလည်း
တိုးစေလိမ့်မည် စက်တစ်လုံးကို -
4:00 - 4:01ဖန်တီးရမယ်လို့
-
4:01 - 4:03သူနားလည်သွားလို့
-
4:03 - 4:05သူ အတိအကျ လုပ်ခဲ့ပါတယ်
-
4:05 - 4:08ယနေ့ အမိုးနီးယားဟာ
ကမ္ဘာပေါ်မှာ ထုတ်လုပ်မှုအများဆုံး -
4:08 - 4:10ဓာတုဓာတ်ပေါင်းတွေအနက်
တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ -
4:10 - 4:15ခန့်မှန်းအားဖြင့် တစ်နှစ်ကို မထရစ်တန်
၁၃၁ မီလျံ ဖြစ်ပါတယ်။ -
4:15 - 4:18ဒါက အမိုးနီးယား ပေါင်ချိန် ၂၉၀ ဘီလျံပါ။
-
4:18 - 4:19ဒါက အာဖရိကဆင် အကောင်
-
4:19 - 4:21သန်း ၃၀ ရဲ့ ဒြပ်ထုလောက်ဖြစ်ပါတယ်
-
4:21 - 4:24တစ်ကောင်စီက ပေါင်ချိန်
၁၀ ၀၀၀ ပါ။ -
4:24 - 4:28ဒီ အမိုးနီးယားရဲ့ ၈၀% ကို ဓာတ်မြေဩဇာ
ထုတ်လုပ်ရေးမှာ အသုံးပြုပြီး -
4:28 - 4:29ကျန်တာတွေကို
-
4:29 - 4:31စက်မှုနဲ့ အိမ်သုံး သန့်စင်ပစ္စည်းတွေ
-
4:31 - 4:33ပြီးတော့ နိုက်ထရစ် အက်စစ်လို
တခြား နိုက်ထရိုဂျင် -
4:33 - 4:35ဓာတ်ပေါင်းတွေထုတ်ဖို့ သုံးပါတယ်။
-
4:35 - 4:36မကြာမီက လေ့လာမှုအရ
-
4:36 - 4:39ဒီ ဓာတ်မြေဩဇာတွေထဲက
နိုက်ထရိုဂျင် ထက်ဝက်ကို -
4:39 - 4:41အပင်တွေ မရကြပါဘူး ဆိုတာပါ။
-
4:41 - 4:43အကျိုးဆက်က နိုက်ထရိုဂျင်ကို
ပျက်လွယ်တဲ့ -
4:43 - 4:45ဓာတုဒြပ်ပေါင်းအဖြစ် ကမ္ဘာ့ရဲ့
ရေ ထောက်ပံ့မှုတွေနဲ့ -
4:45 - 4:48လေထုထဲမှာ တွေ့ရလို့
ကျုပ်တို့ရဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကို -
4:48 - 4:50ဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်ပျက်စီးစေပါတယ်။
-
4:50 - 4:51တကယ်တော့ တီထွင်မှုကို စတင်ချိန်မှာ
-
4:51 - 4:53Haber က ဒီပြဿနာကို ကြိုမမြင်ပါဘူး။
-
4:53 - 4:55သူ့ရဲ့ လမ်းပြမှု နောက်လိုက်ရင်း
-
4:55 - 4:56ဒီနေ့သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ၂၁ ရာစုရဲ့
-
4:56 - 4:59Haber နည်းစဉ် အသစ်ကို ရှာဖွေနေကြပါတယ်။
-
4:59 - 5:01ဒီးနည်းက အန္တရာယ်ရှိတဲ့
အကျိုးဆက်တွေမရှိစေဘဲ -
5:01 - 5:03အဆင့်တူတဲ့ ရည်မှန်းချက်ထံ
ရောက်သွားပါလိမ့်မည်။
- Title:
- ကမ္ဘာကို အလုပ်အကျွေးပြုသော ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ ဓာတ်ပြုခြင်း - Daniel D. Dulek
- Description:
-
သင်ခန်းစာအပြည့်အစုံကိုကြည့်ရန်: http://ed.ted.com/lessons/the-chemical-reaction-that-feeds-the-world-daniel-d-dulek
သန်းထောင်ချီသော ကမ္ဘာလူဦးရေကို လုံလောက်အောင် ကျွေးဖို့ ကောက်ပဲသီးနှံတွေကို လျင်မြန်စွာ ဘယ်လိုကြီးထွားစေမလဲ။ ဒါကို Haber နည်းစဉ်လို့ ခေါ်ပါတယ်၊ ၎င်းက လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင်ကို အမိုးနီးယားအဖြစ်ပြောင်းကာ အပင်တွေ ရှင်သန်ဖို့လိုအပ်တဲ့ နိုက်ထရိတ် အဖြစ်သို့ မြေဆီလွှာမှာ လွယ်လွယ်ကူကူပြောင်းပါတယ်။ Haber နည်းစဉ်က စားနပ်ရိက္ခာကို တိုးပွားကျယ်ပြန့်စွာ ထောက်ပံ့နိုင်သော်လည်း ယင်းက ပတ်ဝန်းကျင်ပေါ်မှာ ထိခိုက်မှုရှိတဲ့ အချက်ကို ကြိုမမြင်ခဲ့ပါ။ Deniel D.Dulek က ဓာတုဗေဒနဲ့ အကျိုးဆက်ကို ဖော်ပြထားပါတယ်
သင်ခန်စားတင်ဆက်သူ - Daniel D. Dulek၊ ရုပ်သံလှုပ်ရှားမှု ပုံရိပ် - Uphill Downhill.
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:19