hideCaptions make content more accessible, inclusive, and easier to enjoy.
馃挕 Discover the difference between Open & Closed Captions with Amara.org!

< Return to Video

Ostatni w贸dz Komancz贸w i upadek imperium - Dustin Tahmahkera

  • 0:07 - 0:15
    P贸藕n膮 noc膮 1871 roku grupa je藕d藕c贸w
    zaatakowa艂a ob贸z 艣pi膮cej armii.
  • 0:15 - 0:17
    Wywo艂uj膮c panik臋,
  • 0:17 - 0:21
    je藕d藕cy ukradli oko艂o 70 koni i znikn臋li.
  • 0:21 - 0:25
    Na czele grupy sta艂
    m艂ody w贸dz Quanah Parker.
  • 0:25 - 0:28
    By艂 to jeden z ostatnich
    z d艂ugiej serii najazd贸w
  • 0:28 - 0:31
    na granicy Teksasu w ramach
    konfliktu mi臋dzy rdzenn膮 ludno艣ci膮,
  • 0:31 - 0:34
    plemieniem Numunu, czyli Komancz贸w,
  • 0:34 - 0:38
    a si艂ami zbrojnymi Stan贸w Zjednoczonych
    maj膮cymi ukra艣膰 ziemi臋 Komanczom
  • 0:38 - 0:40
    i przekaza膰 bia艂ym osadnikom.
  • 0:40 - 0:43
    Sp贸r trwa艂 od dekad,
  • 0:43 - 0:47
    kiedy na czele armii stan膮艂
    pu艂kownik USA Ranald MacKenzie.
  • 0:47 - 0:50
    艢ledzi艂 Quanaha ca艂e lato i zim臋.
  • 0:50 - 0:53
    Quanah r贸wnie偶 go obserwowa艂
  • 0:53 - 0:55
    i za ka偶dym razem,
    kiedy pu艂kownik zbli偶a艂 si臋 do celu,
  • 0:55 - 0:59
    plemi臋 znika艂o bez 艣ladu
    na rozleg艂ych r贸wninach.
  • 0:59 - 1:04
    Komancze 偶yli na tych terenach od 200 lat,
  • 1:04 - 1:08
    poluj膮c na bawo艂y i przenosz膮c
    wioski z jednego miejsca w drugie.
  • 1:08 - 1:12
    T艂umili ataki Hiszpan贸w
    i Meksykan贸w od po艂udnia,
  • 1:12 - 1:15
    pr贸by zasiedlenia ziemi
    przez USA od wschodu
  • 1:15 - 1:19
    i pr贸by przej臋cia w艂adzy
    przez inne rdzenne plemiona.
  • 1:19 - 1:24
    Imperium Komancz贸w nie mia艂o
    scentralizowanej w艂adzy.
  • 1:24 - 1:28
    Sk艂ada艂o si臋 z wielu grup
    i ka偶da mia艂a swojego wodza.
  • 1:28 - 1:33
    艁膮czy艂a ich sprawno艣膰 w je藕dziectwie.
  • 1:33 - 1:37
    Wszyscy ludzie doskonale je藕dzili konno.
  • 1:37 - 1:39
    W walce na koniu
  • 1:39 - 1:43
    nie mog艂y im sprosta膰 ani inne
    rdzenne plemiona, ani kolonizatorzy,
  • 1:43 - 1:48
    co pozwala艂o im kontrolowa膰
    ogromne obszary przy ma艂ej ilo艣ci ludzi.
  • 1:48 - 1:51
    W szczytowym okresie plemi臋
    liczy艂o oko艂o 40 000 cz艂onk贸w
  • 1:51 - 1:53
    i tylko od 4000 do 5000 w czasach,
  • 1:53 - 1:57
    kiedy Quanah Parker i Ranald Mackenzie
    stan臋li ze sob膮 twarz膮 w twarz.
  • 1:57 - 2:03
    Urodzony w 1848 roku Quanah
    by艂 najstarszym synem Pety Nocony,
  • 2:03 - 2:06
    wodza grupy Nokon贸w, i Cynthii Ann Parker,
  • 2:06 - 2:11
    bia艂ej osadniczki, uprowadzonej
    i zasymilowanej z Komanczami,
  • 2:11 - 2:13
    kt贸ra przyj臋艂a imi臋 Naduah.
  • 2:13 - 2:15
    Kiedy Quanah by艂 dzieckiem,
  • 2:15 - 2:20
    armia Stan贸w Zjednoczonych zaatakowa艂a
    wiosk臋, porywaj膮c jego matk臋 i siostr臋.
  • 2:20 - 2:25
    Quanah i jego m艂odszy brat
    schronili si臋 u innej grupy Komancz贸w
  • 2:25 - 2:26
    o nazwie Quahada.
  • 2:26 - 2:32
    W kolejnych latach Quanah
    wykaza艂 si臋 jako wojownik i przyw贸dca.
  • 2:32 - 2:37
    Kiedy sko艅czy艂 20 lat, uciek艂
    z m艂od膮 kobiet膮 Weakeah,
  • 2:37 - 2:41
    rozw艣cieczaj膮c jej wp艂ywowego ojca
    i kilku innych przyw贸dc贸w.
  • 2:41 - 2:43
    Podczas trwaj膮cej rok ucieczki
  • 2:43 - 2:48
    zebrali wystarczaj膮c膮 liczb臋 zwolennik贸w
    do og艂oszenia Quanaha wodzem,
  • 2:48 - 2:50
    czyli paraibo, w wyj膮tkowo m艂odym wieku.
  • 2:50 - 2:55
    Pod jego przyw贸dztwem grupa Quahada
    skutecznie wymyka艂a si臋 wrogiej armii,
  • 2:55 - 2:57
    prowadz膮c normalne 偶ycie.
  • 2:57 - 3:00
    Ale na pocz膮tku lat 70. XIX wieku
    na Wschodnim Wybrze偶u wzr贸s艂 popyt
  • 3:00 - 3:07
    na sk贸r臋 bawo艂a i w ci膮gu
    kilku lat my艣liwi zabili ich tysi膮ce.
  • 3:07 - 3:11
    W tym czasie si艂y ameryka艅skie
    przeprowadzi艂y atak z zaskoczenia,
  • 3:11 - 3:16
    zabijaj膮c oko艂o 1400 koni nale偶膮cych
    do grupy Quahada i kradn膮c reszt臋.
  • 3:16 - 3:21
    Chocia偶 przysi膮g艂, 偶e nigdy si臋 nie podda,
    Quanah wiedzia艂, 偶e bez 偶ubr贸w i koni
  • 3:21 - 3:25
    plemi臋 Komancz贸w czeka zim膮 g艂贸d.
  • 3:25 - 3:29
    W 1875 roku Quanah z grup膮 Quahada
  • 3:29 - 3:33
    przenie艣li si臋 do rezerwatu
    Fort Sill w Oklahomie.
  • 3:33 - 3:37
    Trudno im by艂o przestawi膰 si臋
    z my艣liwych i zbieraczy
  • 3:37 - 3:40
    na rolniczy tryb 偶ycia w rezerwacie.
  • 3:40 - 3:43
    Ameryka艅ski rz膮d obieca艂 ich zaopatrywa膰,
  • 3:43 - 3:47
    ale zapewnione 偶ywno艣膰
    i zaopatrzenie nie wystarcza艂y.
  • 3:47 - 3:51
    Pozycja polityczna Quanaha
    niespodziewanie os艂ab艂a.
  • 3:51 - 3:54
    Nie mia艂 takiego bogactwa
    ani w艂adzy jak inni,
  • 3:54 - 3:56
    kt贸rzy 偶yli w rezerwacie d艂u偶ej.
  • 3:56 - 3:59
    Dostrzeg艂 jednak swoj膮 szans臋.
  • 3:59 - 4:02
    Na terenie rezerwatu znajdowa艂y si臋 艂膮ki
  • 4:02 - 4:07
    niewykorzystywane przez Komancz贸w,
    a idealne do wypasu stada.
  • 4:07 - 4:11
    Zawar艂 dochodowy uk艂ad
    dzier偶awy z hodowcami byd艂a.
  • 4:11 - 4:13
    Na pocz膮tku po cichu.
  • 4:13 - 4:17
    Ostatecznie wynegocjowa艂
    z rz膮dem USA prawa dzier偶awy,
  • 4:17 - 4:22
    co zapewni艂o Komanczom
    z rezerwatu sta艂e 藕r贸d艂o dochod贸w.
  • 4:22 - 4:24
    Ze wzrostem statusu Quanah w rezerwacie
  • 4:24 - 4:27
    zyska艂 uznanie w艣r贸d
    urz臋dnik贸w pa艅stwowych.
  • 4:27 - 4:29
    Dzi臋ki temu otrzyma艂
    lepsze racje 偶ywno艣ciowe,
  • 4:29 - 4:32
    wywalczy艂 budow臋 szk贸艂 i dom贸w
  • 4:32 - 4:36
    i zosta艂 jednym z trzech s臋dzi贸w
    plemiennych w s膮dzie rezerwatu.
  • 4:36 - 4:39
    Zm臋czony rozmowami z wieloma przyw贸dcami
  • 4:39 - 4:43
    rz膮d USA chcia艂 wyznaczy膰
    jednego wodza wszystkich Komancz贸w.
  • 4:43 - 4:47
    Stanowisko to nie istnia艂o
    poza rezerwatem.
  • 4:47 - 4:51
    Wielu Komancz贸w popar艂o Quanaha,
  • 4:51 - 4:53
    a kilku starszych wodz贸w wspar艂o go,
  • 4:53 - 4:56
    偶eby poprowadzi艂 ich
    przeciw si艂om zbrojnym USA.
  • 4:56 - 4:59
    Nawet by艂y wr贸g Quanaha, Ranald MacKenzie,
  • 4:59 - 5:02
    popar艂 jego kandydatur臋.
  • 5:02 - 5:06
    Quanah gra艂 w hollywoodzkich filmach,
    przyja藕ni艂 si臋 z politykami z USA
  • 5:06 - 5:09
    i wzi膮艂 udzia艂 w paradzie
    inauguracyjnej Theodore'a Roosevelta.
  • 5:09 - 5:12
    Nigdy jednak nie 艣ci膮艂 d艂ugich warkoczy,
  • 5:12 - 5:16
    popiera艂 Ameryka艅ski Ko艣ci贸艂
    Tubylczy i u偶ycie odurzaj膮cego pejotlu.
  • 5:16 - 5:21
    Przyjmuj膮c nazwisko matki,
    sta艂 si臋 Quanahem Parkerem.
  • 5:21 - 5:24
    Pr贸bowa艂 odnale藕膰 matk臋 i siostr臋,
  • 5:24 - 5:29
    ale odkry艂, 偶e obie zmar艂y
    kr贸tko po uprowadzeniu.
  • 5:29 - 5:34
    Quanah ci膮gle dostosowywa艂 si臋
    do r贸偶nych 艣wiat贸w, r贸l
  • 5:34 - 5:37
    i okoliczno艣ci, co dla wielu
    by艂oby nie do pokonania.
  • 5:37 - 5:41
    Chocia偶 go krytykowano, po jego 艣mierci
  • 5:41 - 5:43
    Komancze zacz臋li stosowa膰
    nazw臋 "przewodnicz膮cy"
  • 5:43 - 5:47
    do okre艣lenia najwy偶szego
    urz臋dnika w plemieniu,
  • 5:47 - 5:50
    uznaj膮c go za ostatniego
    wodza Komancz贸w
  • 5:50 - 5:54
    i kulturowy wz贸r przetrwania i adaptacji.
  • 5:54 - 5:58
    W tym duchu spogl膮da w przysz艂o艣膰
    dzisiejszy nar贸d Komancz贸w,
  • 5:58 - 6:02
    licz膮cy ponad 16 000 oficjalnych obywateli
    i niezliczon膮 liczb臋 potomk贸w.
Title:
Ostatni w贸dz Komancz贸w i upadek imperium - Dustin Tahmahkera
Speaker:
Dustin Tahmahkera
Description:

Zobacz pe艂n膮 lekcj臋 na: https://ed.ted.com/lessons/the-last-chief-of-the-comanches-and-the-fall-of-an-empire-dustin-tahmahkera

P贸藕n膮 noc膮 1871 roku grupa je藕d藕c贸w zaatakowa艂a ob贸z 艣pi膮cej armii. Ukrad艂a oko艂o 70 koni i znikn臋艂a. Na czele grupy sta艂 m艂ody w贸dz o imieniu Quanah Parker. By艂 to jeden z ostatnich z d艂ugiej serii najazd贸w na granicy Teksasu mi臋dzy rdzenn膮 ludno艣ci膮 a si艂ami zbrojnymi Stan贸w Zjednoczonych. Kim by艂 ten dzielny wojownik? Dustin Tahmahkera opowiada szczeg贸艂y z 偶ycia ostatniego wodza Komancz贸w.

Lekcja: Dustin Tahmahkera, re偶yseria: Tom谩s Pichardo-Espaillat.
more 禄 芦 less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
06:03
Ola Kr贸likowska approved Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Dec 22, 2020, 8:59 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Dec 22, 2020, 8:59 PM
Ola Kr贸likowska accepted Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Aug 22, 2020, 1:45 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Aug 22, 2020, 1:45 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Aug 20, 2020, 9:27 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Aug 20, 2020, 1:28 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Aug 16, 2020, 9:16 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The last chief of the Comanches and the fall of an empire Aug 16, 2020, 1:08 AM
Show all

Polish subtitles

Revisions

  • Revision 18 Edited
    Ola Kr贸likowska Dec 22, 2020, 8:59 PM
Our website uses cookies for analysis purposes.