-
Siz yəqin ki, çox vacib olan
-
Kulon qanunu ilə tanışsınız
-
hansı ki bizim elektrostatika
yüklərin bir-birini
-
cəzb etməsi və ya itələməsi
haqqında bildiklərimizin
-
təməlini qoyan
-
ən əsas qanundur.
-
lakin sadə izahla Kulon qanunu
-
yüklü zərrəciklər arasındakı qüvvədir,
-
yəni bu qüvvənin təsiri
-
yüklü zərrəciklərin
hasilinə düz mütənasibdir,
-
q1 yüklü zərrəciklərdən birinin
-
yükü olacaq.
-
Bu bir ion da ola bilər.
-
q2 digər zərrəciyin yükü olacaq.
-
Bəlkə bu da iondur.
-
Bölünsün r kvadratı.
-
Əgər ionlardan danışılırsa
-
r onların nüvələri arasındakı məsafədir
-
və yüklər fərqlidirsə, bu onlar
-
arasındakı cazibə qüvvəsidir.
-
Əgər yüklər eynidirsə,
-
bu itələmə qüvvəsi olacaq.
-
Biz ion quruluşlu maddələrdə Kolumb
qaydasından istifadə edirik.
-
Gəlin gündəlik həyatımızdan ən bilinən
maddəni misal götürək
-
bu süfrə duzudur.
-
Süfrə duzu natrium xloriddir,
-
natrium xlorid.
-
Biz bu haqda digər videolarda danışmışıq.
-
O, müsbət yüklü natrium kationlarından
-
təşkil olunub, Na+.
-
Natrium birinci qrup elementidir.
-
Ondan elektron qoparmaq çox asandır
-
daha sonra o müsbət yüklü olacaq.
-
Bu isə xlorid anionundan ibarətdir,
-
Cl mənfi.
-
Xlorid yeddinci qrup elementidir.
-
Xarici elektron təbəqəsində 8 valent
-
elektronu olması üçün ekstra
bir elektron almaq istəyir
-
və o, bu elektronu natriumdan almağa
-
meyillidir.
-
Deməli Na və Cl ikilisi bir-birini
-
cəzb edəcək.
-
Baxın, onlar əks yüklüdür.
-
Sizin çoxlu natrium və xloridiniz olduqda
-
buna oxşar bir sturukturunuz olacaq.
-
Kimyada biz bunu kristal
qəfəs adlandırırıq.
-
Sadə dildə desək belə
-
kəsişməsi olan dizaynları kristallarla
-
əlaqələndirə bilərsiniz.
-
Kimyada biz kristal qəfəs
haqqında danışanda,
-
biz atomların və ya ionların
-
üç ölçülü quruluşundan danışırıq.
-
hansı ki təkrarlanan dizayndan ibrətdir.
-
Burda da görürsünüz.
-
Gələcək videolarda kristal quruluşu
-
barədə daha detallı danışacayıq.
-
Ancaq bu şəkildə görə bilərsiniz ki,
-
bənövşəyilər natrium kationlarıdır,
-
yaşıllar isə xlorid anionlarıdır.
-
Natrium kationlarının kiçik olma səbəbini
-
elementlərin dövri cədvəlinə
-
baxdıqda görə bilərsiniz.
-
Bilirik ki, sağa doğru getdikcə
-
radius azalır,
-
ancaq natrium son təbəqəsindəki elektronu
-
itirərək öz elektron konfiqurasiyasını
-
neonunkinə oxşatmağa başlayır.
-
O, üçüncü təbəqəni itirir, balacalaşır.
-
Itən sadəcə 3cü təbəqədir?
-
Xeyr. həmçinin 11 protonu var
-
deməli onun ikinci təbəqədəki elektonu
-
özünə çəkmək üçün güclü qüvvəsi var.
-
Xlorid isə elektron qazanacaq və arqonun
-
nəcib qaz konfiqurasiyasına malik olacaq.
-
Daha da böyüyəcək.
-
Biz kovalent rabitə haqda danışanda
-
rabitə enerjisi barədə danışmışdıq.
-
Hansı ki, kovalent rabitəni yaradan
-
atomları uzaqlaşdırmaq üçün
lazım olan enerji idi.
-
İon rabitəsi üçün də oxşar adlandırma var
-
və bu kristal qəfəs enerjisidir.
-
Bu ionları sonsuz dərəcədə
-
bir-birlərindən uzaqlaşdırmaq üçün lazım
-
olan enerjidir və əksərən
-
kristal enerjisi kiloCoul böl mol
-
ilə ölçülür hansı ki,
-
rabitə enerjisini ölçdüyümüz vahiddir
-
çünki onlar eyndir
-
istisna olarq kristal
-
enerjisində ion kristalları qırırıq
-
rabitə enerjisi isə
-
kovalent rabitə haqda məlumat verir.
-
Bir şey düşünmənizi istəyirəm.
-
Hansının daha yüksək qəfəs enerjisi var?
-
Natrium xloridin,
-
ya gəlin başqa şey deyək.
-
Deyək ki, bizdə rubidium var.
-
Rubidium xlorid,
-
hansının daha yüksək
kristal enerjisi olacaq?
-
Hansı ionları ayırmaq üçün daha
-
çox enerji tələb edir?
-
Sizə dövri element cədvəli
-
ilə ipucu verəcəyəm.
-
Rubidium xlorid
-
natrium kationunun əvəzinə
-
rubidium katiounundan təşkil olunub,
-
burada Rb+ mövcuddur və təbii ki,
-
sizin xlorid anionunuz, Cl- var.
-
Burdakı fərq nədir?
-
Anion ikisində də xloriddir,
-
amma siz rubidiumla natriumu
müqayisə etsəniz
-
rubidium elektron itirdikdə
-
nəcib qaz quruluşu olan
-
kriptonun elektron quruluşu olacaq.
-
Natrium elektron itirəndə isə
-
onun elektron
-
konfiqurasiyası neona bənzəyəcək.
-
Natrium kationu daha kiçikdir.
-
Bu bizə nə deyir?
-
Əgər bax buradakı,
-
qoyun onu dairəyə alım.
-
Əgər bu daha kiçikdirsə,
-
bizim yuxarıda daha kiçik yükümüz olacaq,
-
yuxarıda müsbət bir və mənfi 1-miz var,
-
bu iki ion arasındakı yüklərdir.
-
Ancaq nüvələr arasında daha kiçik
-
radius var, çünki natrium, rubidiumdan
daha kiçikdir.
-
Radius azaldıqca
-
qüvvə artır.
-
Natrium xlorid kristalında
-
rubidium xloridə nəzərən
-
daha güclü Kulon qüvvəsi olacaq.
-
Cazibə qüvvəsi daha çox olduğu üçün
-
onları ayırmaq daha çox enerji tələb edir.
-
Buna görə
-
onların daha, daha böyük
-
qəfəs enerjisi var.
-
Natrium Xloridin qəfəs enerjisi
Rubidium xloridə nəzərən.
-
Gəlin başqa ionik maddəni düşünək.
-
Magnezium fluoridi düşünürük deyək ki.
-
Bu 2 müsbət yükü olan maqnezium
-
kationundan təşkil olunmuşdur.
-
2+, çoxlu fluorid anionları
-
flüorid anionları ilə bir qəfəs.
-
Bizim bayaq baxdığımıza nəzərən
-
maqnezium fluoridin kristal enerjisini
-
necə müqayisə edərdiniz?
-
Maqneziumun burdakı kationlardan
-
daha böyük yükü var.
-
Deməli maqneziumun yükünə q1 desək,
-
burda daha böyük bir şey olacaq
-
fluorid isə xloriddən daha kiçik aniondur.
-
Biz bunu dövri cədvələ yenidən
-
baxaraq görə bilərik.
-
Flüor xlordan daha kiçikdir.
-
Əgər siz onların ikisinə də elektron əlavə
-
etsəniz belə, o, yenə daha kiçik olacaq.
-
Maqneziumdan 2 elektronu götürsək
-
onun nəcib qaz konfiqurasiyası,
-
neonun elektron quruluşu olacaq.
-
Ancaq o, burdakılardan
daha güclü cəzb edəcək,
-
yəni ikinci təbəqə elektronlarından,
-
çünki onun 12,
natriumun isə 11 protonu var.
-
Yəni biz burada sadəcə
maqneziumun natriumdan
-
daha böyük yüklü olduğunu yox
-
həmçinin ondan kiçik olduğunu görürük.
-
Floridin xloridlə müqayisə olunan yükü var
-
ancaq o da kiçiləcək.
-
Bizim ən azından maqnezium üçün
-
yuxarıda daha böyük yükümüz var.
-
Aşağı üçün maqnezium fluoriddə isə
-
daha kiçik radius var.
-
Deməli ionlar və kristallar üçün Kulon
-
qüvvəsi daha güclüdür.
-
Bunu ayırmaq üçün lazım olan
-
kristal qüvvəsi
-
nəzərdən keçirdiyimiz 3 misal arasında
-
daha çox olacaq.
-
Ən yüksək kristal qəfəs enerjisi maqnezium
-
fluoriddə, sonra natrium xloriddə
-
sonra isə rubidium xloriddə olacaq.
Khan Academy
