< Return to Video

Dlaczego trzeba przeczytać Makbeta? - Brendan Pelsue

  • 0:00 - 0:06
    ["Coś mnie nagle w palcu rwie,
    Znak, że ktoś zły zbliża się".]
  • 0:06 - 0:11
    Potężna klątwa wisząca nad sztuką
  • 0:11 - 0:16
    zabrania wypowiadać w teatrze jej tytułu.
  • 0:16 - 0:22
    To sztuka, która zaczyna się od czarów,
    a kończy na krwawo odciętej głowie.
  • 0:22 - 0:26
    To sztuka pełna zagadek,
    przepowiedni, koszmarnych wizji
  • 0:26 - 0:29
    i brutalnych morderstw.
  • 0:29 - 0:35
    To sztuka Wiliama Szekspira,
    zwana też "sztuką szkocką"
  • 0:35 - 0:38
    lub "tragedią Makbeta".
  • 0:38 - 0:42
    Premiera Makbeta odbyła się w 1606 roku
    w teatrze Globe w Londynie.
  • 0:42 - 0:45
    Najkrótsza tragedia Szekspira
  • 0:45 - 0:48
    jest naszpikowana akcją.
  • 0:48 - 0:52
    W pięciu aktach Szekspir przedstawia
    dzieje szkockiego szlachcica,
  • 0:52 - 0:53
    który kradnie tron,
  • 0:53 - 0:56
    sprawuje rządy terroru,
  • 0:56 - 0:59
    po czym spotyka go krwawy koniec.
  • 0:59 - 1:02
    Po drodze padają
    ważne pytania na temat ambicji,
  • 1:02 - 1:03
    władzy
  • 1:03 - 1:04
    i przemocy,
  • 1:04 - 1:09
    związane bezpośrednio
    z polityką czasów Szekspira,
  • 1:09 - 1:13
    a rezonujące do dzisiaj.
  • 1:13 - 1:17
    Na początku XVII wieku
    sytuacja polityczna Anglii była niepewna.
  • 1:17 - 1:22
    Królowa Elżbieta I zmarła
    w 1603 roku bezpotomnie.
  • 1:22 - 1:23
    Zaskakującym posunięciem
  • 1:23 - 1:29
    jej doradcy przekazali koronę
    Jakubowi Stewartowi, królowi Szkocji.
  • 1:29 - 1:33
    Dwa lata później Jakub
    został ofiarą zamachu,
  • 1:33 - 1:36
    znanego jako spisek prochowy.
  • 1:36 - 1:38
    Pytania o istotę legalnej władzy króla
  • 1:38 - 1:41
    były na ustach wszystkich.
  • 1:41 - 1:45
    Szekspir musiał wiedzieć,
    że ma świetny materiał,
  • 1:45 - 1:47
    kiedy przerabiał historie
  • 1:47 - 1:51
    zbrodniczego Makbeta,
    szkockiego króla z XI wieku
  • 1:51 - 1:55
    oraz innych szkockich szlachciców.
  • 1:55 - 1:59
    Materiał znalazł w kronice Holinsheda,
  • 1:59 - 2:03
    popularnej w XVI wieku
    historii Brytanii i Irlandii.
  • 2:03 - 2:07
    Szekspir wiedział też, że jego opowieść
  • 2:07 - 2:09
    musi natychmiast przykuć uwagę
  • 2:09 - 2:13
    różnorakiej i hałaśliwej publiki.
  • 2:13 - 2:16
    Teatr Globe był dostępny
    dla wszystkich klas społecznych.
  • 2:16 - 2:19
    Bogatsi patroni obserwowali
    scenę z osłoniętych lóż,
  • 2:19 - 2:22
    a biedniejsi płacili pensa
    za oglądanie przedstawienia
  • 2:22 - 2:26
    z podscenia pod gołym niebem.
  • 2:26 - 2:31
    Rozmowy, szyderstwa i aplauz
    były normą podczas przedstawień.
  • 2:31 - 2:37
    Gdy sztuka była niewypałem
    czasem fruwały meble.
  • 2:37 - 2:40
    Makbet zaczyna się dosłownie z hukiem.
  • 2:40 - 2:43
    Słychać grzmot
    i pojawiają się trzy wiedźmy.
  • 2:43 - 2:44
    Oznajmiają, że szukają
  • 2:44 - 2:48
    bohatera wojennego,
    szkockiego szlachcica Makbeta.
  • 2:48 - 2:54
    Odlatując, skandują klątwę
    prorokującą szaleństwo świata.
  • 2:54 - 3:02
    "W stęchłe powietrze, w gęstą mgłę.
    Złe dobre jest, a dobre - złe!"
  • 3:02 - 3:05
    Później spotykają Makbeta
    i jego towarzysza Banko.
  • 3:05 - 3:14
    "Cześć Makbetowi, który będzie królem!",
    przepowiadają wiedźmy.
  • 3:14 - 3:17
    "Królem?", dziwi się Makbet.
  • 3:17 - 3:21
    Jak miałby zdobyć koronę?
  • 3:21 - 3:23
    Makbet i jego żona, Lady Makbet,
  • 3:23 - 3:28
    zaczynają knuć morderstwa,
    kłamstwa i zdradę.
  • 3:28 - 3:29
    Następuje krwawa łaźnia,
  • 3:29 - 3:33
    a Szekspir prezentuje widzom
    niezapomniane ustępy
  • 3:33 - 3:35
    literatury angielskiej.
  • 3:35 - 3:41
    "Precz, przeklęta plamo! precz! mówię",
    krzyczy Lady Makbet, wierząc,
  • 3:41 - 3:45
    że nie zmyje z rąk krwi ofiary.
  • 3:45 - 3:49
    Jej obsesja winy to tylko jeden
    z wielu tematów sztuki,
  • 3:49 - 3:53
    obok uniwersalnej skłonności
    do nadużywania władzy,
  • 3:53 - 3:56
    niekończącego się cyklu przemocy i zdrady,
  • 3:56 - 3:59
    oraz trudnego konfliktu politycznego.
  • 3:59 - 4:02
    Jak to zwykle bywa u Szekspira,
  • 4:02 - 4:04
    wiele zwrotów z tej sztuki
  • 4:04 - 4:09
    powtarzano tak często,
    że wydają się banalne.
  • 4:09 - 4:12
    Należą do nich: "mleko ludzkiej dobroci",
  • 4:12 - 4:14
    "co się raz stało, już się nie odstanie",
  • 4:14 - 4:17
    i słynne zaklęcie wiedźm:
  • 4:17 - 4:24
    "Podwójmy trudy, a śmiało dalej!
    Niech kipi kocioł, ogień się pali!".
  • 4:24 - 4:29
    Najlepsze kąski Szekspir
    zostawia dla Makbeta.
  • 4:29 - 4:33
    Pod koniec sztuki Makbet rozmyśla
    nad uniwersalnością śmierci
  • 4:33 - 4:36
    i daremnością życia.
  • 4:36 - 4:40
    "Zgaśnij, wątłe światło!", biada.
  • 4:40 - 4:42
    "Życie jest tylko przechodnim półcieniem,
  • 4:42 - 4:47
    Nędznym aktorem, który swoją rolę
    Przez parę godzin wygrawszy na scenie
  • 4:47 - 4:50
    w nicość przepada.
  • 4:50 - 4:54
    Powieścią idioty, głośną, wrzaskliwą,
  • 4:54 - 4:58
    a nic nie znaczącą".
  • 4:58 - 5:03
    Może życie jest powieścią idioty,
    ale nie jest nią Makbet.
  • 5:03 - 5:07
    Język i postacie Szekspira są obecne
    w świadomości kulturowej
  • 5:07 - 5:09
    w niezwykłym stopniu.
  • 5:09 - 5:12
    Wielu reżyserów posługuje się Makbetem,
    by pokazać nadużycia władzy,
  • 5:12 - 5:14
    od filmów o mafii amerykańskiej
  • 5:14 - 5:17
    do filmów o dyktatorach.
  • 5:17 - 5:20
    Liczne adaptacje sztuki na potrzeby filmu
  • 5:20 - 5:23
    obejmują "Krwawy Tron" Akiry Kurosawy,
  • 5:23 - 5:25
    z akcją toczącą się w feudalnej Japonii,
  • 5:25 - 5:29
    oraz współczesną wersję
    Makbeta "Scotland, PA",
  • 5:29 - 5:31
    w której Makbet i jego rywale
  • 5:31 - 5:34
    są menadżerami rywalizujących
    barów szybkiej obsługi.
  • 5:34 - 5:36
    Jakby na to nie spojrzeć,
  • 5:36 - 5:38
    kwestie moralności,
  • 5:38 - 5:39
    polityki
  • 5:39 - 5:43
    i władzy są nadal aktualne,
  • 5:43 - 5:46
    a więc Makbet Szekspira też.
  • 5:47 - 5:49
    Podobała wam się ta lekcja?
  • 5:49 - 5:54
    Jeśli tak, możecie wesprzeć
    naszą organizację non-profit
  • 5:54 - 6:00
    odwiedzając stronę PATREON.COM/TEDED
Title:
Dlaczego trzeba przeczytać Makbeta? - Brendan Pelsue
Description:

Zachęcamy do odwiedzenia strony Patreon: https://www.patreon.com/teded

Cała lekcja: https://ed.ted.com/lessons/why-should-you-read-macbeth-brendan-pelsue

Według starego przesądu teatralnego pewna sztuka jest obłożona klątwą tak potężną, że w teatrze nie powinno się nawet wymawiać jej tytułu. Ta sztuka zaczyna się od czarów, a kończy na krwawo uciętej głowie. Wypełniają ją zagadki, przepowiednie, koszmarne wizje i brutalne morderstwa. Ale czy naprawdę jest taka dobra?
Brendan Pelsue wyjaśnia, dlaczego warto przeczytać Makbeta lub do niego wrócić.
Lekcja - Brendan Pelsue, reżyseria - Silvia Prietov.
Serdeczne podziękowania dla naszych patronów - bez was ten film nie mógłby powstać:

Delene McCoy, Sammie Goh, Kathryn J Hammond, Ded Rabit, Sid, Jonathan Reshef, Tracey Tobkin, Jack Ta, Megan Whiteleather, Paul Coupe, Grant Albert, David Douglass, Ricardo Paredes, Bill Feaver, Eduardo Briceño, Arturo De Leon, Christophe Dessalles, Jeff Hanevich, Janie Jackson, Dr. Luca Carpinelli, Muhamad Saiful Hakimi bin Daud, Heather Slater, Patrick leaming, Martin Lõhmus, Joris Debonnet.

Fragmenty sztuki w przekładzie J. Paszkowskiego (W. Shakespeare, Makbet, , Warszawa 2005), M. Słomczyńskiego (W. Shakespeare, Makbet, , Kraków 2001), L. Ulricha (Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl) , oraz A. Libery (W. Shakespeare, Makbet, , Warszawa 2002) - przypis tłumacza.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
06:09

  • A. Konstancja Wiszniewska

    By the pricking of my thumbs, something wicked this way comes
    "Coś mnie nagle w palcu rwie, Act 4, Scene 1
    Znak, że ktoś zły zbliża się".
    W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. M. Słomczyński, Kraków 2001

    "Fair is foul and foul is fair. Act 1, Scene 1
    Hover through the fog and filthy air."
    "W stęchłe powietrze, w gęstą mgłę.
    Złe dobre jest, a dobre - złe!"
    W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. A. Libera, Warszawa 2002,

    "All hail Macbeth," they prophesize, Act 1, Scene 3
    "that shalt be king hereafter!"
    "Cześć Makbetowi, który będzie królem!"
     W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. M. Słomczyński, Kraków 2001,

    "Out, damned spot! Out, I say!" Act 5, Scene 1
    "Precz, przeklęta plamo! precz! mówię",
    W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. M. Słomczyński, Kraków 2001

    Act 1 Scene 5 "the milk of human kindness,"
    "mleko ludzkiej dobroci"
    Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych
    pierwsze wydanie w Internecie

    "what's done is done," Act 3, Scene 2
    "co się raz stało, już się nie odstanie",
    W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. J. Paszkowski, Warszawa 2005

    "Double, double toil and trouble; Act 4, Scene 1
    Fire burn, and caldron bubble."
    "Podwójmy trudy, a śmiało dalej!
    Niech kipi kocioł, ogień się pali!"
    W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. L. Ulrich, Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN.

    "Out, out, brief candle!" he laments. Act 5, Scene 5
    "Zgaśnij wątłe światło!", biada.

    Life's but a walking shadow,
    "Życie jest tylko przechodnim półcieniem (...)
    W. S h a k e s p e a r e, Makbet, przekł. J. Paszkowski, Warszawa 2005

    W wyborze polskich tłumaczeń cytatów kierowałam się własnym gustem.

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.