Wzlot i upadek pierwszego imperium w historii - Soraya Field Fiorio

Cała lekcja: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-history-s-first-empire-soraya-field-fiorio

Pierwsze imperium w historii powstało w gorącym, suchym krajobrazie bez opadów nawadniających uprawy, bez drzew i kamieni do budowy. Mimo to jego mieszkańcy zbudowali pierwsze miasta świata z monumentalną architekturą i dużą populacją. Zrobili je całkowicie z błota. Soraya Field Fiorio przedstawia wzlot i upadek imperium Sumerów.

Lekcja: Soraya Field Fiorio, reżyseria: Tomás Pichardo-Espaillat.

Pierwsze imperium w historii powstało
w gorącym, suchym krajobrazie

bez opadów nawadniających uprawy,
bez drzew i kamieni do budowy.

Mimo to jego mieszkańcy
zbudowali pierwsze miasta świata,

z monumentalną architekturą
i dużą populacją.

Zrobili je całkowicie z błota.

Sumer zajmował południową
część współczesnego Iraku

w regionie zwanym Mezopotamia.

Słowo Mezopotamia oznacza
"między dwiema rzekami",

Tygrysem i Eufratem.

Około 5000 roku p.n.e. pierwsi Sumerowie
używali kanałów irygacyjnych, tam

i zbiorników wodnych
do przekierowania wód rzecznych

i upraw na uprzednio suchych obszarach.

Takie społeczności rolnicze powoli
pojawiały się na całym świecie,

ale to Sumerowie
jako pierwsi poszli dalej.

Używając glinianych cegieł
z mułu rzecznego,

zaczęli budować wielopiętrowe
domy i świątynie.

Wynaleźli koło garncarskie

do zamiany błota w narzędzia
i artykuły gospodarstwa domowego.

Gliniane cegły dały początek
pierwszym miastom świata,

prawdopodobnie około 4500 roku p.n.e.

Na szczycie drabiny społecznej miasta
stali kapłani i kapłanki,

uważani za szlachtę,

następnie kupcy, rzemieślnicy,
rolnicy i niewolnicy.

Imperium sumeryjskie składało się
z odrębnych miast-państw

funkcjonujących jak małe narody.

Łączyły ich luźno język i wiara,

ale brakowało scentralizowanej władzy.

Najwcześniejszymi miastami
były Uruk, Ur i Eridu,

a ostatecznie powstało kilkanaście miast.

Każde miało króla pełniącego rolę
między kapłanem a władcą.

Miasta walczyły czasami
ze sobą o nowe terytoria.

Każde miasto poświęcono bóstwu-patronowi
uważanemu za założyciela miasta.

Największym i najważniejszym budynkiem
w mieście był dom boga-patrona,

ziggurat, świątynia zaprojektowana
jako piramida schodkowa.

Około 3200 roku p.n.e.
Sumerowie zaczęli zwiększać zasięg.

Koło garncarskie pojawiło się
w rydwanach i wozach.

Powstawały łodzie z trzciny
i liści palmy daktylowej,

z płóciennymi żaglami, które przenosiły
Sumerów na duże odległości drogą morską.

Żeby uzupełnić ograniczone zasoby,
stworzyli sieć handlową

z powstającymi królestwami
Egiptu, Anatolii i Etiopii,

importując złoto, srebro,
lapis lazuli i drewno cedrowe.

Handel był niespodziewanym bodźcem

do wynalezienia pierwszego
na świecie pisma.

Zaczęło się od systemu księgowania

dla sumeryjskich kupców
handlujących z zagranicą.

Po kilkuset latach
wczesny system piktogramów

zwany pismem klinowym zmienił się w pismo.

Sumerowie stworzyli pierwsze spisane prawa

i pierwszy system szkolny,
mający na celu naukę pisania,

oraz wprowadzili mniej ekscytujące
innowacje, jak biurokracja i podatki.

W szkołach skrybowie uczyli się
od świtu do zmierzchu,

od dzieciństwa do dorosłości.

Uczyli się rachunkowości, matematyki
i kopiowali dzieła literackie:

hymny, mity, przysłowia, bajki
o zwierzętach, zaklęcia magiczne

i pierwsze eposy
na glinianych tabliczkach.

Niektóre z tych tabliczek
opowiadały historię Gilgamesza,

króla miasta Uruk i bohatera mitów.

Ale w trzecim tysiącleciu p.n.e. Sumer
nie był już jedynym imperium na świecie

czy nawet w Mezopotamii.

Fale plemion koczowniczych napływały
do regionu z północy i wschodu.

Niektórzy nowoprzybyli podziwiali Sumerów,

przyjmowali ich styl życia

i używali pism klinowych
do wyrażania własnych języków.

W 2300 roku p.n.e. król akadyjski Sargon
podbił sumeryjskie państwa-miasta.

Ale Sargon szanował sumeryjską kulturę,

a Akadyjczycy i Sumerowie
żyli obok siebie przez wieki.

Inni najeźdźcy skupiali się
tylko na grabieży i niszczeniu.

Mimo rozprzestrzenienia
kultury sumeryjskiej

nieustanne inwazje wybiły
do 1750 roku p.n.e. ludność sumeryjską.

Później Sumer zniknął w piachach pustyni,

odkryty na nowo dopiero w XIX wieku.

Sama kultura sumeryjska
przetrwała tysiące lat

najpierw za sprawą Akadyjczyków,
potem Asyryjczyków, a potem Babilończyków.

Babilończycy przekazali
sumeryjskie wynalazki i tradycje

kulturze hebrajskiej,
greckiej i rzymskiej.

Niektóre trwają po dziś dzień.