hide馃挕Localization is the process of tailoring your content to local audiences.
Click to learn more about Localization with Amara.org.

< Return to Video

Wzlot i upadek pierwszego imperium w historii - Soraya Field Fiorio

  • 0:08 - 0:13
    Pierwsze imperium w historii powsta艂o
    w gor膮cym, suchym krajobrazie
  • 0:13 - 0:19
    bez opad贸w nawadniaj膮cych uprawy,
    bez drzew i kamieni do budowy.
  • 0:19 - 0:24
    Mimo to jego mieszka艅cy
    zbudowali pierwsze miasta 艣wiata,
  • 0:24 - 0:28
    z monumentaln膮 architektur膮
    i du偶膮 populacj膮.
  • 0:28 - 0:33
    Zrobili je ca艂kowicie z b艂ota.
  • 0:33 - 0:36
    Sumer zajmowa艂 po艂udniow膮
    cz臋艣膰 wsp贸艂czesnego Iraku
  • 0:36 - 0:39
    w regionie zwanym Mezopotamia.
  • 0:39 - 0:42
    S艂owo Mezopotamia oznacza
    "mi臋dzy dwiema rzekami",
  • 0:42 - 0:45
    Tygrysem i Eufratem.
  • 0:45 - 0:51
    Oko艂o 5000 roku p.n.e. pierwsi Sumerowie
    u偶ywali kana艂贸w irygacyjnych, tam
  • 0:51 - 0:54
    i zbiornik贸w wodnych
    do przekierowania w贸d rzecznych
  • 0:54 - 0:58
    i upraw na uprzednio suchych obszarach.
  • 0:58 - 1:03
    Takie spo艂eczno艣ci rolnicze powoli
    pojawia艂y si臋 na ca艂ym 艣wiecie,
  • 1:03 - 1:07
    ale to Sumerowie
    jako pierwsi poszli dalej.
  • 1:07 - 1:09
    U偶ywaj膮c glinianych cegie艂
    z mu艂u rzecznego,
  • 1:09 - 1:13
    zacz臋li budowa膰 wielopi臋trowe
    domy i 艣wi膮tynie.
  • 1:13 - 1:15
    Wynale藕li ko艂o garncarskie
  • 1:15 - 1:20
    do zamiany b艂ota w narz臋dzia
    i artyku艂y gospodarstwa domowego.
  • 1:20 - 1:24
    Gliniane ceg艂y da艂y pocz膮tek
    pierwszym miastom 艣wiata,
  • 1:24 - 1:28
    prawdopodobnie oko艂o 4500 roku p.n.e.
  • 1:28 - 1:32
    Na szczycie drabiny spo艂ecznej miasta
    stali kap艂ani i kap艂anki,
  • 1:32 - 1:34
    uwa偶ani za szlacht臋,
  • 1:34 - 1:40
    nast臋pnie kupcy, rzemie艣lnicy,
    rolnicy i niewolnicy.
  • 1:40 - 1:44
    Imperium sumeryjskie sk艂ada艂o si臋
    z odr臋bnych miast-pa艅stw
  • 1:44 - 1:47
    funkcjonuj膮cych jak ma艂e narody.
  • 1:47 - 1:50
    艁膮czy艂y ich lu藕no j臋zyk i wiara,
  • 1:50 - 1:53
    ale brakowa艂o scentralizowanej w艂adzy.
  • 1:53 - 1:57
    Najwcze艣niejszymi miastami
    by艂y Uruk, Ur i Eridu,
  • 1:57 - 2:00
    a ostatecznie powsta艂o kilkana艣cie miast.
  • 2:00 - 2:05
    Ka偶de mia艂o kr贸la pe艂ni膮cego rol臋
    mi臋dzy kap艂anem a w艂adc膮.
  • 2:05 - 2:09
    Miasta walczy艂y czasami
    ze sob膮 o nowe terytoria.
  • 2:09 - 2:15
    Ka偶de miasto po艣wi臋cono b贸stwu-patronowi
    uwa偶anemu za za艂o偶yciela miasta.
  • 2:15 - 2:20
    Najwi臋kszym i najwa偶niejszym budynkiem
    w mie艣cie by艂 dom boga-patrona,
  • 2:20 - 2:24
    ziggurat, 艣wi膮tynia zaprojektowana
    jako piramida schodkowa.
  • 2:24 - 2:30
    Oko艂o 3200 roku p.n.e.
    Sumerowie zacz臋li zwi臋ksza膰 zasi臋g.
  • 2:30 - 2:34
    Ko艂o garncarskie pojawi艂o si臋
    w rydwanach i wozach.
  • 2:34 - 2:38
    Powstawa艂y 艂odzie z trzciny
    i li艣ci palmy daktylowej,
  • 2:38 - 2:43
    z p艂贸ciennymi 偶aglami, kt贸re przenosi艂y
    Sumer贸w na du偶e odleg艂o艣ci drog膮 morsk膮.
  • 2:43 - 2:47
    呕eby uzupe艂ni膰 ograniczone zasoby,
    stworzyli sie膰 handlow膮
  • 2:47 - 2:51
    z powstaj膮cymi kr贸lestwami
    Egiptu, Anatolii i Etiopii,
  • 2:51 - 2:58
    importuj膮c z艂oto, srebro,
    lapis lazuli i drewno cedrowe.
  • 2:58 - 3:00
    Handel by艂 niespodziewanym bod藕cem
  • 3:00 - 3:04
    do wynalezienia pierwszego
    na 艣wiecie pisma.
  • 3:04 - 3:06
    Zacz臋艂o si臋 od systemu ksi臋gowania
  • 3:06 - 3:10
    dla sumeryjskich kupc贸w
    handluj膮cych z zagranic膮.
  • 3:10 - 3:14
    Po kilkuset latach
    wczesny system piktogram贸w
  • 3:14 - 3:17
    zwany pismem klinowym zmieni艂 si臋 w pismo.
  • 3:17 - 3:20
    Sumerowie stworzyli pierwsze spisane prawa
  • 3:20 - 3:25
    i pierwszy system szkolny,
    maj膮cy na celu nauk臋 pisania,
  • 3:25 - 3:31
    oraz wprowadzili mniej ekscytuj膮ce
    innowacje, jak biurokracja i podatki.
  • 3:31 - 3:35
    W szko艂ach skrybowie uczyli si臋
    od 艣witu do zmierzchu,
  • 3:35 - 3:38
    od dzieci艅stwa do doros艂o艣ci.
  • 3:38 - 3:42
    Uczyli si臋 rachunkowo艣ci, matematyki
    i kopiowali dzie艂a literackie:
  • 3:42 - 3:47
    hymny, mity, przys艂owia, bajki
    o zwierz臋tach, zakl臋cia magiczne
  • 3:47 - 3:51
    i pierwsze eposy
    na glinianych tabliczkach.
  • 3:51 - 3:54
    Niekt贸re z tych tabliczek
    opowiada艂y histori臋 Gilgamesza,
  • 3:54 - 4:00
    kr贸la miasta Uruk i bohatera mit贸w.
  • 4:00 - 4:06
    Ale w trzecim tysi膮cleciu p.n.e. Sumer
    nie by艂 ju偶 jedynym imperium na 艣wiecie
  • 4:06 - 4:08
    czy nawet w Mezopotamii.
  • 4:08 - 4:14
    Fale plemion koczowniczych nap艂ywa艂y
    do regionu z p贸艂nocy i wschodu.
  • 4:14 - 4:16
    Niekt贸rzy nowoprzybyli podziwiali Sumer贸w,
  • 4:16 - 4:18
    przyjmowali ich styl 偶ycia
  • 4:18 - 4:22
    i u偶ywali pism klinowych
    do wyra偶ania w艂asnych j臋zyk贸w.
  • 4:22 - 4:29
    W 2300 roku p.n.e. kr贸l akadyjski Sargon
    podbi艂 sumeryjskie pa艅stwa-miasta.
  • 4:29 - 4:32
    Ale Sargon szanowa艂 sumeryjsk膮 kultur臋,
  • 4:32 - 4:37
    a Akadyjczycy i Sumerowie
    偶yli obok siebie przez wieki.
  • 4:37 - 4:41
    Inni naje藕d藕cy skupiali si臋
    tylko na grabie偶y i niszczeniu.
  • 4:41 - 4:44
    Mimo rozprzestrzenienia
    kultury sumeryjskiej
  • 4:44 - 4:52
    nieustanne inwazje wybi艂y
    do 1750 roku p.n.e. ludno艣膰 sumeryjsk膮.
  • 4:52 - 4:56
    P贸藕niej Sumer znikn膮艂 w piachach pustyni,
  • 4:56 - 5:00
    odkryty na nowo dopiero w XIX wieku.
  • 5:00 - 5:04
    Sama kultura sumeryjska
    przetrwa艂a tysi膮ce lat
  • 5:04 - 5:09
    najpierw za spraw膮 Akadyjczyk贸w,
    potem Asyryjczyk贸w, a potem Babilo艅czyk贸w.
  • 5:09 - 5:13
    Babilo艅czycy przekazali
    sumeryjskie wynalazki i tradycje
  • 5:13 - 5:17
    kulturze hebrajskiej,
    greckiej i rzymskiej.
  • 5:17 - 5:19
    Niekt贸re trwaj膮 po dzi艣 dzie艅.
Title:
Wzlot i upadek pierwszego imperium w historii - Soraya Field Fiorio
Speaker:
Soraya Field Fiorio
Description:

Ca艂a lekcja: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-history-s-first-empire-soraya-field-fiorio

Pierwsze imperium w historii powsta艂o w gor膮cym, suchym krajobrazie bez opad贸w nawadniaj膮cych uprawy, bez drzew i kamieni do budowy. Mimo to jego mieszka艅cy zbudowali pierwsze miasta 艣wiata z monumentaln膮 architektur膮 i du偶膮 populacj膮. Zrobili je ca艂kowicie z b艂ota. Soraya Field Fiorio przedstawia wzlot i upadek imperium Sumer贸w.

Lekcja: Soraya Field Fiorio, re偶yseria: Tom谩s Pichardo-Espaillat.
more 禄 芦 less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:21
Rysia Wand approved Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Nov 18, 2020, 7:07 PM
Rysia Wand accepted Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Nov 18, 2020, 7:07 PM
Rysia Wand edited Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Nov 18, 2020, 7:07 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Nov 6, 2020, 12:27 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Nov 5, 2020, 1:26 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Nov 4, 2020, 2:22 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Oct 25, 2020, 1:42 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for The rise and fall of history's first empire Oct 25, 2020, 1:40 AM
Show all

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.