hide馃挕Localization is the process of tailoring your content to local audiences.
Click to learn more about Localization with Amara.org.

< Return to Video

Jak zacz臋艂a si臋 nasza przygo(u)da z serem?

  • 0:07 - 0:10
    Nim nasta艂y imperia i dynastie,
  • 0:10 - 0:12
    ceramika i pismo,
  • 0:12 - 0:14
    narz臋dzia i or臋偶 z metalu
  • 0:14 - 0:16
    - istnia艂 ser.
  • 0:16 - 0:19
    Ju偶 8000 lat p.n.e.
  • 0:19 - 0:23
    pierwsi neolityczni rolnicy 偶yj膮cy
    na obszarze 呕yznego P贸艂ksi臋偶yca
  • 0:23 - 0:25
    dali pocz膮tek serowarstwu,
  • 0:25 - 0:29
    tradycji r贸wnie starej
    jak sama cywilizacja.
  • 0:29 - 0:33
    Powstanie rolnictwa doprowadzi艂o
    do udomowienia owiec i k贸z,
  • 0:33 - 0:36
    z kt贸rych staro偶ytni rolnicy
    pozyskiwali mleko.
  • 0:36 - 0:39
    Pozostawione w cieple na kilka godzin,
  • 0:39 - 0:42
    艣wie偶e mleko zaczyna艂o kwa艣nie膰.
  • 0:42 - 0:44
    Pod wp艂ywem kwasu mlekowego
  • 0:44 - 0:48
    bia艂ko 艣cina艂o si臋,
    tworz膮c mi臋kkie grudki.
  • 0:48 - 0:51
    Po odkryciu tego zaskakuj膮cego zjawiska
  • 0:51 - 0:53
    rolnicy zacz臋li ods膮cza膰 pozosta艂膮 ciecz,
  • 0:53 - 0:55
    zwan膮 p贸藕niej serwatk膮,
  • 0:55 - 1:00
    uznaj膮c "偶贸艂tawe bry艂ki" za jadalne.
  • 1:02 - 1:06
    Grudki te, zwane twarogiem,
    sta艂y si臋 fundamentem sera,
  • 1:06 - 1:11
    kt贸ry w procesie starzenia,
    prasowania i dojrzewania
  • 1:11 - 1:14
    przekszta艂ca艂 si臋
    w rozmaite mleczne pyszno艣ci.
  • 1:15 - 1:19
    Odkrycie sera da艂o ludom neolitu
    znacznie wi臋ksz膮 szans臋 na przetrwanie.
  • 1:20 - 1:24
    Mleko by艂o bogate w niezb臋dne bia艂ko,
    t艂uszcze i minera艂y,
  • 1:25 - 1:28
    zawiera艂o jednak du偶膮 ilo艣膰 laktozy
  • 1:28 - 1:33
    - cukru trudnego do strawienia
    tak wtedy, jak i dzi艣.
  • 1:33 - 1:37
    Ser mia艂 zalety od偶ywcze mleka
  • 1:37 - 1:39
    przy znacznie mniejszym udziale laktozy.
  • 1:39 - 1:42
    Dzi臋ki temu, 偶e nadaje si臋
    do d艂ugiego sk艂adowania,
  • 1:42 - 1:45
    te niezb臋dne sk艂adniki od偶ywcze
    mog艂y by膰 spo偶ywane
  • 1:45 - 1:48
    w czasie kl臋sk nieurodzaju
    czy d艂ugich zim.
  • 1:48 - 1:53
    Fragmenty ceramiki znalezione w Turcji
    i datowane na 7000 lat p.n.e.
  • 1:53 - 1:57
    wci膮偶 zawieraj膮 wyra藕ne 艣lady sera
    i mas艂a, kt贸re w nich przechowywano.
  • 1:57 - 1:59
    U schy艂ku epoki br膮zu
  • 1:59 - 2:02
    ser by艂 podstawowym towarem
    handlu morskiego
  • 2:02 - 2:04
    na wschodzie Morza 艢r贸dziemnego.
  • 2:04 - 2:08
    W g臋sto zaludnionych
    miastach-pa艅stwach Mezopotamii
  • 2:08 - 2:11
    ser sta艂 si臋 wa偶n膮 cz臋艣ci膮
    kulinari贸w i religii.
  • 2:11 - 2:14
    Jedno z najstarszych znanych pism
  • 2:14 - 2:16
    zawiera administracyjny rejestr
    kontyngent贸w sera,
  • 2:16 - 2:22
    kt贸rego bogaty asortyment m贸g艂
    zaspokoi膰 potrzeby ca艂ej Mezopotamii.
  • 2:22 - 2:27
    Rejestry znalezione na terenie Turcji
    wspominaj膮 o podpuszczce.
  • 2:27 - 2:31
    Ten produkt uboczny
    powsta艂y w 偶o艂膮dkach pewnych ssak贸w
  • 2:31 - 2:34
    mo偶e przyspieszy膰 proces 艣cinania.
  • 2:35 - 2:40
    Substancja ta sta艂a si臋
    znana na ca艂ym 艣wiecie
  • 2:40 - 2:44
    i umo偶liwi艂a produkcj臋 nowych,
    twardszych gatunk贸w sera.
  • 2:44 - 2:48
    Mimo i偶 w艣r贸d niekt贸rych kultur
    ten typ nabia艂u si臋 nie przyj膮艂,
  • 2:48 - 2:53
    wiele innych pokocha艂o ser
    i wzbogaci艂o go o lokalne wariacje.
  • 2:54 - 2:57
    Mongo艂owie u偶ywali mleka jak贸w
  • 2:57 - 3:00
    do produkcji twardego,
    suszonego w s艂o艅cu sera byaslag.
  • 3:00 - 3:04
    Egipcjanie wytwarzali
    twaro偶ek z koziego mleka,
  • 3:04 - 3:07
    wyciskaj膮c serwatk臋 trzcinowymi matami.
  • 3:07 - 3:12
    W Azji po艂udniowej mleko 艣cinano
    r贸偶nymi kwasami spo偶ywczymi,
  • 3:12 - 3:15
    takimi jak sok z cytryny, ocet czy jogurt,
  • 3:15 - 3:16
    po czym wieszano je,
  • 3:16 - 3:18
    by po wyschni臋ciu zmieni艂y si臋 w paneer.
  • 3:18 - 3:22
    Ten delikatny ser mo偶na by艂o
    dodawa膰 do curry i sos贸w
  • 3:22 - 3:26
    lub po prostu sma偶y膰
    jako szybkie wegetaria艅skie danie.
  • 3:26 - 3:30
    Grecy wytwarzali ser typu feta
    moczony w solance,
  • 3:30 - 3:34
    wraz z twardsz膮 odmian膮 podobn膮
    do wsp贸艂czesnego pecorino romano.
  • 3:34 - 3:37
    Ser ten produkowany by艂 na Sycylii
  • 3:37 - 3:40
    i wykorzystywany w kuchni
    艣r贸dziemnomorskiej.
  • 3:41 - 3:45
    W czasach panowania Rzymu
    "suchy ser" czyli "caseus aridus"
  • 3:45 - 3:47
    sta艂 si臋 podstawowym posi艂kiem
  • 3:47 - 3:50
    dla blisko 500 000 偶o艂nierzy
  • 3:50 - 3:53
    strzeg膮cych rozleg艂ych teren贸w imperium.
  • 3:53 - 3:56
    Gdy cesarstwo zachodniorzymskie upad艂o,
  • 3:56 - 3:58
    produkcja sera dalej ewoluowa艂a
  • 3:58 - 4:02
    w maj膮tkach ziemskich rozproszonych
    po ca艂ej 艣redniowiecznej Europie.
  • 4:02 - 4:06
    W setkach benedykty艅skich klasztor贸w
  • 4:06 - 4:11
    mnisi eksperymentowali
    z przer贸偶nymi rodzajami mleka,
  • 4:11 - 4:14
    sposobami produkcji sera
    i procesami starzenia,
  • 4:14 - 4:17
    kt贸rym zawdzi臋czamy wiele gatunk贸w sera.
  • 4:17 - 4:21
    Parmezan, roquefort, munster,
    sery szwajcarskie,
  • 4:21 - 4:25
    wszystkie by艂y udoskonalane
    przez duchownych serowar贸w.
  • 4:26 - 4:30
    W Alpach Szwajcarskich serowarstwo
    odnios艂o szczeg贸lny sukces,
  • 4:30 - 4:33
    produkuj膮c niezliczon膮 ilo艣膰 ser贸w
    z mleka krowiego.
  • 4:33 - 4:35
    Pod koniec XIV wieku
  • 4:35 - 4:40
    ser alpejski z Gruyere w Szwajcarii
    sta艂 si臋 tak dochodowy,
  • 4:40 - 4:43
    偶e s膮siaduj膮cy kanton zaatakowa艂 Gruyere,
  • 4:43 - 4:46
    by przej膮膰 kontrol臋 nad kwitn膮cym handlem.
  • 4:46 - 4:49
    Ser utrzymywa艂 popularno艣膰
    przez ca艂y renesans,
  • 4:49 - 4:54
    rewolucja przemys艂owa za艣 przenios艂a
    jego produkcj臋 z klasztor贸w do fabryk.
  • 4:54 - 4:59
    Dzi艣 na 艣wiecie produkuje si臋 mniej wi臋cej
    22 miliardy kg sera rocznie,
  • 4:59 - 5:02
    rozprowadzanego
    i spo偶ywanego na ca艂ym globie.
  • 5:02 - 5:05
    10 000 lat po jego wynalezieniu
  • 5:05 - 5:11
    rolnicy wci膮偶 pod膮偶aj膮 艣ladem
    swych neolitycznych przodk贸w,
  • 5:11 - 5:14
    produkuj膮c jeden z najstarszych
    przysmak贸w ludzko艣ci.
Title:
Jak zacz臋艂a si臋 nasza przygo(u)da z serem?
Speaker:
Paul Kindstedt
Description:

Zobacz ca艂膮 lekcj臋: https://ed.ted.com/lessons/a-brie-f-history-of-cheese-paul-s-kindstedt

Nim nasta艂y imperia i dynastie, ceramika i pismo, bro艅 i narz臋dzia z metalu - by艂 ser. Ju偶 8000 lat p.n.e., rolnicy neolitu dali pocz膮tek serowarstwu, tradycji r贸wnie starej jak sama cywilizacja. Dzi艣 na 艣wiecie produkuje si臋 blisko 22 miliardy kilogram贸w sera rocznie, rozsy艂anego i spo偶ywanego na ca艂ym globie. Paul Kingstedt przedstawia nam histori臋 jednego z najstarszych i najbardziej cenionych przysmak贸w.

Autor: Paul S. Kingstedt, re偶yseria: Charlotte Cambon.
more 禄 芦 less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:15
Rysia Wand approved Polish subtitles for A brie(f) history of cheese Dec 19, 2018, 6:56 PM
Rysia Wand accepted Polish subtitles for A brie(f) history of cheese Dec 19, 2018, 6:55 PM
Rysia Wand edited Polish subtitles for A brie(f) history of cheese Dec 19, 2018, 6:55 PM
Artur Szuba edited Polish subtitles for A brie(f) history of cheese Dec 19, 2018, 1:29 PM
Artur Szuba edited Polish subtitles for A brie(f) history of cheese Dec 19, 2018, 1:10 PM
Artur Szuba edited Polish subtitles for A brie(f) history of cheese Dec 14, 2018, 5:44 PM

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.