Depremleri tahmin etmek neden çok zor? -Jean-Baptiste P. Koehl

Tüm dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/why-are-earthquakes-so-hard-to-predict-jean-baptiste-p-koehl

Milattan Önce 132'de Zhang Heng en son icadını sundu: binlerce mil uzaklıkta meydana gelen depremleri söyleyebildiğini iddia ettiği büyük bir vazo. Günümüzde uyarı sistemleri olarak artık çömleklere itimat etmiyoruz fakat depremler hâlâ onları takip etmek isteyenlere zorluk çıkarıyor. Depremleri tahmin etmek neden çok zor ve nasıl onları öngörmede daha iyi olabiliriz? Jean-Baptiste P. Koehl bu soruyu araştırıyor.

Cabong Studios tarafından yönetilen Jean-Baptiste P. Koehl dersi.

Milattan Önce 132 yılında

Çinli bilge Zhang Heng,

en son icadını Han sarayına sundu.

Bu geniş vazonun, krallıklarında
ne zaman bir deprem olduğunu

ve yardım göndermeleri gereken
bölgeyi de söyleyebileceğini iddia etti.

Mahkeme, özellikle cihaz
görünürde sakin bir öğleden sonra

harekete geçtiğinde biraz şüpheliydi.

Ancak bir haberci günler sonra
yardım için geldiğinde

şüpheler yerini minnete bıraktı.

Bugün, sismik olayları tanımlamak için
çömleklere artık itimat etmiyoruz

ama depremler onları takip edenlere
hâlâ meydan okumaktadır.

Peki depremleri
öngörmek neden bu kadar zor

ve onları tahmin etmede
nasıl daha iyi olabiliriz?

Bunu cevaplamak için

depremlerin oluşumunun altında yatan
bazı teorileri anlamamız gerekiyor.

Dünya'nın yer kabuğu
tektonik levhalar denen

devasa, sivri uçlu
kaya tabakalarından oluşur,

her biri Dünya'nın mantosunun sıcak,
kısmen erimiş katmanı üzerindedir.

Bu, levhaların çok yavaş bir biçimde

yılda 1 cm'den 20 cm'ye kadar
ayrılmalarına neden olmaktadır.

Fakat bu küçücük hareketler

etkileşen levhalarda derin çatlaklara
neden olmaya yetecek kadar güçlüdür.

Deprem bölgelerinde

artan baskı en nihayetinde
bir depremi tetikleyebilir.

Bu çok küçük hareketleri
izlemek yeterince zor

ama değişimleri sismik olaylara
dönüştüren unsurlar çok daha çeşitlidir.

Farklı fay hatları farklı kayaları
bir araya getirir,

bazıları baskı altında daha güçlüdür
veya güçsüzdür.

Çeşitli kayalar aynı zamanda

yüksek sıcaklıklara ve sürtünmeye
farklı tepki verir.

Bazıları kısmen erir ve fay hattının
sürtünmesini azaltan

kaygan sıvılar açığa çıkarır.

Ama bazıları kuru kalır,

tehlikeli kuvvetlenen
baskılara yatkındırlar.

Tüm bu hatlar Dünya'nın mantosu
boyunca hareket hâlindeki

sıcak kaya akımlarıyla birlikte değişken
yer çekim kuvvetlerine maruz kalır.

O zaman bu gizli değişkenlerin
hangisini analiz etmeliyiz

ve geliştirmekte olduğumuz tahmin kitine
ne kadar uyumlular?

Çünkü bu güçlerin bazıları büyük ölçüde
sabit oranlarda gerçekleşiyor,

levhaların davranışları kısmen döngüsel.

Günümüzde, güvenilir ipuçlarımızın çoğu
önceki depremlerin ne zaman

ve nerede gerçekleştiğine bağlı olarak
uzun vadeli tahminlerden geliyor.

Bin yıllık bir vadede

bu, bizim San Andreas gibi
aktif fay hatlarında ne zaman

şiddetli bir deprem olacağına dair
tahminler yapmamamızı sağlar.

Ama birçok değişken yüzünden

bu yöntem sadece çok geniş
zaman dilimlerini tahmin edebilir.

Daha yakın olayları tahmin etmek için
araştırmacılar Dünya'nın bir depremden

önce ortaya çıkardığı
titreşimleri araştırıyorlar.

Jeologlar uzun zamandır Dünya'nın
yer kabuğundaki bu küçük hareketleri

takip etmek ve haritasını çıkarmak için
sismograf kullanıyorlar.

Günümüzde çoğu akıllı telefon aynı zamanda

deprem dalgalarını kaydedebilmektedir.

Dünya genelindeki telefon ağıyla birlikte

bilim insanları büyük ihtimalle
insanları gelen depremlere karşı uyaracak

güçlü ve detaylı
bir uyarı sistemi yapabilir.

Maalesef telefonlar
güvenlik protokollerini sağlamak için

yeterince ileri düzeyde
bir uyarı sağlayamayabilir.

Ama böyle detaylı çalışmalar
tehlikedeki bölgeleri belirlemek için

jeolojik verileri büyük bir titizlikle
ve özenle harmanlayabilen

NASA'nın Quakesim yazılımı gibi
tahmin araçları için yararlı olabilir.

Yine de son çalışmalar,
depremin en belirgin işaretlerinin

tüm bu sensörlerce algılanamaz
olabileceğini gösteriyor.

2011 yılında

Japonya'nın doğu kıyısına
bir deprem vurmadan hemen önce

yakındaki araştırmacılar
şaşırtıcı bir biçimde

radyoizotop ikilisinin yüksek yoğunluğunu
kaydettiler: radon ve toron.

Bir depremden hemen önce
yer kabuğunda baskı arttıkça

ince çatlaklar bu gazların
yüzeye kaçmasına izin veriyor.

Bu bilim insanları, depreme yatkın
bölgelerde geniş bir radon ve toron

detektör ağı kurarsak umut veren
bir uyarı sistemi olabileceğini düşünüyor-

büyük ihtimalle bir hafta öncesinden
depremleri tahmin edebilen bir sistem.

Tabii ki

bu teknolojilerin hiçbiri
sadece yeryüzünün kendisinin

içine bakmak kadar yararlı olmazdı.

Daha derin bir görüş alanıyla birlikte
eş zamanlı olarak büyük ölçekli

jeolojik değişimleri
takip edebilir ve öngörebilir

muhtemelen her yıl
on binlerce hayat kurtarırdık.

Ama şimdilik bu teknolojiler,
bir vazodan talimat beklemeden

hazırlıklı olmamızda ve yardıma muhtaç
bölgelere hızlıca ulaşmamızda

bize yardımcı olabilir.