Şizofreni nedir? - Anees Bahji

Tamamı için: https://ed.ted.com/lessons/what-is-schizophrenia-anees-bahji

Şizofreni ilk olarak bir asırdan fazla süre önce tanımlandı, fakat hâlâ nedenlerinin tamamını bilmiyoruz. Günümüzde hâlâ en yanlış anlaşılan ve yaftalanan hastalıklarından birisi olmaya devam ediyor. Peki semptomları, nedenleri ve tedavileri hakkında aslında ne biliyoruz? Anees Bahji bu konuyu inceliyor.

Ders Anees Bahji tarafından hazırlanmış, video ise Artrake Studio tarafından yönetilmiştir.

Şizofreninin tanımlanması
üzerinden yüz yıldan fazla geçti

fakat hâlâ kesin nedenlerini bilmiyoruz.

Günümüzde halen en çok yanlış anlaşılan
ve yaftalanan hastalıklarından biridir.

Semptomlarından, nedenlerine, tedavilere,
bildiklerimize bir göz atalım.

Şizofreni bir sendrom sayılıyor,

yani benzer semptomları
fakat değişen nedenleri olan

bir takım bağlantılı
rahatsızlıkları da kapsayabilir.

Şizofrenisi olan her bireyde
hafifçe farklı semptomlar vardır

ve hafif kişilik değişimi, asabiyet
veya alışılmadık düşüncelerin

kademeli ilerlemesi gibi ilk belirtiler
kolayca gözden kaçabilir.

Erkeklerde genelde yirmili yaşların
başında veya onlu yaşların sonunda,

kadınlarda ise genelde yirmili yaşların
sonunda ve otuzlu yaşların başında görülen

psikoz başlangıcı sonrasında
hastalara tanı konur.

İlk psikoz görünümü, sanrı, halüsinasyon,

konuşma ve davranışta bozulma
özelliklerini taşıyabilir.

Bunlara pozitif semptomlar denir,

yani şizofrenili bireylerde ortaya çıkar

fakat genel nüfusta görülmezler.

Şizofrenili bireylerin
çoklu kişiliğe sahip olması

yaygın bir yanlış algıdır

ancak bu semptomlar
diğer kişiliğin dışavurumundan çok,

düşünce süreçlerindeki
bir aksaklığa işaret eder.

Şizofreninin ayrıca
negatif semptomları da vardır,

bunlar şizofrenili bireylerde
azalan özelliklerdir;

motivasyon, duyguları ifade etme
veya konuşma gibi.

Ayrıca bilişsel semptomlar da vardır;
konsantrasyon zorluğu,

bilgi hatırlama
ve karar vermede zorluk gibi.

Peki psikoz başlangıcının nedenleri nedir?

Bunun için tek bir neden yoktur
fakat katkı sağlayan

genetik ve çevresel risk faktörlerinin
birleşimi vardır.

Şizofreni, psikiyatrik hastalıkların bazı
en güçlü genetik bağlantılarına sahiptir.

İnsanların yaklaşık %1'inde
şizofreni olsa da

şizofrenili bireylerin çocukları
veya kardeşlerinde hastalığın gelişmesi

on kat daha olasıdır

ve şizofrenili bir bireyin
tek yumurta ikizinin

etkilenme olasılığı %40'dır.

Çoğu kez, şizofrenili bireylerin
birinci derece akrabaları

hastalıkla bağlantılı özelliklerin
daha ılımlı biçimlerini sergileyebilir

fakat tedavi gerektiren
bir boyutta değildir.

Birden fazla gen neredeyse kesin rol oynar

ama sayısını veya hangileri
olduğunu bilmiyoruz.

Erken bebeklik döneminde belirli virüslere
maruz kalmak gibi çevresel faktörler de

bireyin şizofreni geliştirme olasılığını

veya esrar dahil bazı uyuşturucuları
kullanma olasılığını artırabilir

ve bu, yüksek derecede duyarlı bireylerde

psikoz başlangıcını tetikleyebilir.

Bu faktörler herkesi
aynı biçimde etkilemez.

Çok düşük genetik riski olanlarda

çevresel risk faktörlerine maruz kalmak

şizofreni gelişimine yol açmaz;

çok yüksek riskli bireyler için,
hafif ek riskler sonucu değiştirebilir.

Şizofreniyi tedavi eden antipsikotik
ilaçlar, araştırmacıların geriye dönerek

beyindeki rahatsızlığın
izini sürmelerinde yardımcı oldu.

Geleneksel antipsikotikler
dopamin reseptörlerini durdurur.

Belirli beyin yollarındaki
aşırı dopaminle bağlantılı olan

pozitif semptomları azaltmada
çok etkili olabilirler.

Fakat aynı ilaçlar negatif semptomları
daha da kötüleştirebilir

ve şizofreninin negatif semptomlarının
beynin diğer bölgelerindeki dopaminin

çok az olması ile bağlantılı
olabileceği sonucuna ulaştık.

Şizofrenili bazı bireylerde
sinirsel doku kaybı görülür

ve bu körelmenin, hastalıktan mı
yoksa ilacın tetiklediği sinyal baskılama

sonucunda mı oluştuğu belirsizdir.

Neyse ki dopamine ek olarak
serotonin gibi yeni nesil antipsikotikler

birden çok sinir taşıyıcısını hedef alarak

bu sorunların bazılarına
cevap vermeyi amaçlıyor.

Bütün semptomlardan tek bir taşıyıcı
sistemin sorumlu olmadığı açıktır

ve bu ilaçlar beyin ve vücuttaki
sinyalleri etkilediği için

kilo alma gibi yan etkileri de olabilir.

Bu komplikasyonlara rağmen
antipsikotikler çok etkili olabilir,

özellikle de
bilişsel davranışçı terapi gibi

diğer tedavilerle
birlikte yapıldıkları zaman.

Elektroşok tedavisi
nispeten kısa süreli rahatlama sağlar,

ayrıca özellikle diğer seçenekler
başarısız olduğunda

etkili bir tedavi olarak
yeniden gündeme gelmektedir.

Erken müdahale de
son derece önemlidir.

Aylar veya yıllar boyu
tedavi edilmeyen psikozlarda

belirli psikozlar
bireyin kişiliğine yerleşebilir.

Fakat bu tanının getirdiği
canavarlaştırma yaftası

bireylerin yardım istemesine
engel olabilir.

Şizofrenili bireylerin genelde
tehlikeli oldukları düşünülür

fakat aslında suç işlemekten ziyade

şiddet kurbanı olmaları daha olasıdır.

Uygun tedavi, şizofreniyle bağlantılı
şiddet olasılığını

azaltmada yardımcı olabilir.

Bu yüzden eğitim, hastalar,
aileleri ve çevreleri için,

yaftayı silmeye yardımcı olur
ve tedaviye erişimi artırır.