50 sắc thái của màu Đen: trải nghiệm của tôi về phân biệt màu da | Amaya Allen | TEDxVanderbiltUniversity

Nó ảnh hưởng tất cả mọi người, bất kể bạn là người da đen, da trắng, châu Á... Nó là một sự phán xét của chúng ta về những người cùng chủng tộc với mình, dựa vào một hệ thống đã có từ lâu mà chúng ta không hề nghĩ đến. Nó đã ăn sâu vào tiềm thức khiến ta làm nó một cách vô thức. Nó là một vỏ bọc giả tạo. Nó xấu. Nó đẹp. Nó là lịch sử. Nó là câu chuyện của tôi. Nó là phân biệt màu da.

Amaya Allen là sinh viên năm hai ở trường đại học Vanderbilt, cô học về luật, lịch sử, xã hội và các nghiên cứu về những khóa học trước khi học luật. Xuất thân từ Queens, New York, Allen tốt nghiệp tại Trường Cao đẳng Medgar Evers với tấm bằng danh dự vào năm 2017 và nhận một học bổng toàn phần ở Posse. Ở Vanderbilt, Allen là cố vấn thường trú cho kí túc xá E. Bronson Ingram, cô cũng tham gia nhiều tổ chức cho sinh viên khác như Caribbean Student Association and Evolve. Vào mùa hè, cô làm thực tập sinh không lương tại The Asia Society và QBE North America. Sau khi tốt nghiệp tại Vanderbilt, cô dự định sẽ học tại một trường luật ở khu Ba Bang, New York.

Sở thích của cô bao gồm ăn bánh muffins việt quất, là fan cứng của Cô Maisel Kỳ Diệu và xem rất nhiều videos về tóc tự nhiên trên YouTube. Nỗi sợ lớn nhất của cô là vươn đến đỉnh cao trong cuộc sống, vì cô tin rằng mình chỉ có thể đi lên.

Bài diễn thuyết này được trình bày tại một sự kiện TEDx với định dạng của hội thảo TED nhưng được tổ chức độc lập bởi một cộng đồng địa phương. Tìm hiểu thêm tại: https://www.ted.com/tedx

Tôi da đen.

Đây là cách tôi miêu tả bản thân mình
từ nhỏ tới lớn.

Tôi chưa bao giờ ghét việc miêu tả
bản thân là da đen.

Tôi là một đứa trẻ lớn lên hay suy nghĩ
về chủng tộc

bởi vì khi bạn lớn lên cùng Chúa là
người da trắng,

bạn sẽ thắc mắc tại sao ông ấy
trông không giống mình.

Mẹ tôi là người đầu tiên

định hình cách nghĩ của tôi
về chủng tộc và sự đa dạng.

Cách giải thích của bà rất dễ hiểu:

Có các chủng người da Đen,
da Trắng, châu Á, vân vân

và mặc dù nhìn khác nhau, chúng ta
thật ra đều giống nhau.

Chỉ vậy thôi.

Đến năm lớp sáu, tôi phát hiện ra
da mình không phải đen

thật ra tôi là da ngăm đen,

tức là nằm ở giữa trong
quang phổ màu đen.

Nói một chút về cụm từ "da ngăm đen"

Ngăm đen so với ai?

Không ai biết cả vì nó được tạo ra
và thay đổi từ người này sang người khác.

Vậy mà có một suy nghĩ rất rõ ràng
ở đa số mọi người

rằng Drake da đen sáng và
Lupita Nyong'o da đen tối.

Tôi nghĩ: "Có vẻ hợp lí".

Có các sắc thái da đen sáng,
da ngăm đen, da đen tối.

Hồi ở trường trung học Brooklyn
đầy người da đen,

tôi từng nghĩ rằng màu đen
không có các sắc thái kể trên

vì mọi người đều chơi với nhau
và nhìn chung đều được tôn trọng,

kể cả khi lâu lâu có ai nói:
"Ê thằng đen xì".

Tóm lại là, có những yếu tố khác

mà bọn trẻ chúng tôi để ý hơn,
những yếu tố đó mới phân tầng xã hội.

Rồi tôi lên cấp ba, và tôi bắt đầu
để ý một vài thứ.

Tôi nhận ra thế giới xung quanh mình

có hơi chút thiên vị những người
da sáng màu hơn.

Tôi nhận ra các cô gái da trắng có nhiều
likes và comments hơn trên Instagram.

Những chàng trai tôi thích chỉ theo đuổi
một số kiểu con gái nhất định.

Tôi cũng nhận thấy những
người da tối hơn

không xuất hiện trên TV shows
và phim ảnh tôi coi.

Thậm chí nếu có,

họ cũng chỉ vào vai những
người dơ bẩn ở khu ổ chuột,

chỉ là nhân vật phụ.

Tuy nhiên, tôi nghĩ mình có thể
tránh được và thậm chí phản lại

những tác động mà phân biệt
màu da gây ra vào lúc đó

bằng cách không tốn sức quan tâm nó
và sống cuộc sống của mình.

Và tôi đã làm vậy.

Trong thời gian ngắn, nó hiệu quả

vì tôi đã thuyết phục bản thân rằng
nếu tách mình khỏi vấn đề,

tôi có thể tránh nó.

Tất cả thay đổi khi tôi lên đại học.

Bởi vì ở đây, giữa cả đám con trai
và áp lực trong trường,

tôi đã học được nhiều điều về bản thân
và nhiều hơn nữa về thế giới quanh mình.

Lần đầu tiên, tôi không có
mạng lưới an toàn

gồm những người suy nghĩ
giống hệt mình.

Lần đầu tiên, da ngăm đen phải được
phân biệt rõ ràng.

Nó không còn ở giữa nữa.

Một là bạn da trắng, hai là bạn da đen.

Và tôi được coi là da đen,

mọi người không nghĩ đó là một điều tốt.

Tất nhiên không ai nói với tôi rằng:

"Amaya, da mày đen nên nhìn xấu quá".

Nhưng có khá nhiều những thứ nhỏ nhặt
chứng tỏ điều đó.

Bạn biết đấy, như kiểu:

"Thật ra con gái da đen không xấu.

Chỉ là mình thích con gái
da trắng hơn thôi".

Chính nơi đây khiến tôi nhận ra rằng
phân biệt màu da là có thật,

và mọi người không muốn nói về nó.

Vậy phân biệt màu da là gì?

Dù đây không phải một hiện tượng mới

nhưng đến tận năm 1982, nó mới được
Alice Walker định nghĩa là

những thành kiến hay đối xử đặc biệt với
người cùng chủng tộc chỉ dựa vào màu da.

Từ khóa ở đây là "cùng chủng tộc"

nghĩa là nó khác một tí so với
phân biệt chủng tộc.

Giống như thế này:

Nếu Mỹ là một cái cây, và rễ của nó
là phân biệt chủng tộc

thì phân biệt màu da sẽ là cái lá

trên cành cây mang tên Chủ nghĩa châu Âu.

Đây là bởi vì khi người châu Âu
đến gặp người châu Phi,

họ tin rằng chủng tộc của họ tốt hơn.

Và cái ý tưởng da màu sáng thì tốt hơn
da màu tối -

bởi vì trắng tốt hơn đen -

không bao giờ biến mất cả.

Điều này là xấu

vì nó có nghĩa là những người
da đen sẫm hơn

không chỉ đối diện với phân biệt chủng tộc
từ người da trắng và da không đen

mà còn phải đối diện với sự đối xử
khắc nghiệt từ những người da đen khác

chỉ vì da họ đen hơn một cái
túi giấy màu nâu.

Có rất nhiều lí do khiến
hiện tượng này gây nhức nhối.

Nhưng vì thời gian có hạn, tôi sẽ
chỉ nói vài điều.

Phân biệt màu da tạo ra khuôn mẫu
về một người da đen chấp nhận được.

Nó tạo ra một hình mẫu da đen,

và phân biệt màu da khiến những người
da đen xung đột với nhau,

cũng là thứ người da trắng muốn.

Vậy nên hãy hiểu những người da đen sáng
không có tội vì phân biệt màu da.

Họ không thể thay đổi cách họ sinh ra.

Tuy nhiên, đặc ân da đen sáng có tồn tại

vì đi cùng với những khái niệm, khuôn mẫu

về một người da đen chấp nhận được

là những khái niệm, khuôn mẫu

về những người không thuộc danh sách
mơ ước đó khi làm người da đen.

Những khuôn mẫu này là: ít học thức,
dơ bẩn hơn, xấu xí hơn

và, trên tất cả, ít đúng đắn hơn những
người da đen sáng.

Điều này được thấy ở
mọi nơi mọi thời điểm.

Nó có ở show thời trung cổ

nơi đàn ông da trắng ăn mặc như
những người da đen

và tỏ ra ngu ngốc
để giễu cợt người da đen.

Nó vẫn xuất hiện trên TV thời nay

nơi những nhân vật da đen được người viết
kịch dùng như công cụ

để đối lập với nhân vật da trắng,

để nhân vật da trắng hơn trông có vẻ dễ
bị tổn thương và yếu đuối.

Ví dụ, Penny Proud đến từ gia đình Proud

và bạn thân nhất của cô, Dijonay Jones

cùng với tám anh chị em và một người khác
mà tên hơi khó phát âm.

Hoặc là Pam và Gina từ Fox show Martin.

Nó cũng có ở những tác phẩm văn học
được đánh giá cao

như "The Bluest Eye" của Toni Morrison.

Trong đó nhân vật chính, Pecola Breedlove,

được nhắc đi nhắc lại rằng

bởi vì cô da đen nên cô không đẹp.

Và điều đó làm thâm tâm cô

ghét những người da đen sáng.

Lí do chuyện này có vấn đề

là vì người da đen hơn sẽ bỏ
rất nhiều nỗ lực

trở thành hình mẫu da đen sáng

để được nhận những đặc ân
đi kèm với nó.

Đó là lí do người Caribbean
tẩy trắng da của họ.

Đây là lí do các bà mẹ hay nói
với con mình:

"Đừng ra ngoài nhiều quá không
là đen da đó".

Đây cũng là lí do những đàn ông,
và cả phụ nữ da đen

cố tìm người da trắng nhất có thể để
kết hôn và sinh con

vì họ không muốn con mình cũng da đen.

Việc này làm thấm dần sự ghét bản thân
và khiến những người da đen ghét nhau.

Một việc nữa cần phải hiểu

những người da đen ghét nhau

không phải là hiện tượng mới.

Người da trắng dùng nó để phân chia và
thống trị các nô lệ da đen.

Người da trắng vẫn làm
việc đó với cùng lí do.

Khi bạn khiến những người da đen ghét nhau

bởi vì một thứ rất tự nhiên và
sinh học như là màu da,

thì sẽ ít có khả năng họ sẽ hợp sức lại,

nghĩa là bạn không cần tốn sức
để duy trì quyền lực.

Hiện tượng này có thể thấy rõ nhất trong
phim của Spike Lee "School Daze"

một phân cảnh nổi bật của phim
có chứa nhạc nền

và những người phụ nữ da đen sáng
và da đen tối chửi vào mặt nhau:

thằng da đen, đầu đất, hoang tưởng.

Người da trắng dùng cái này như một
cái cớ cho việc phân biệt chủng tộc.

Bằng cách cho người da đen sáng
đặc ân riêng biệt

và giúp họ vươn cao trong cuộc sống,

người da trắng có thể dựa vào
hình mẫu này và nói với tất cả mọi người:

"Hệ thống này không phải
lí do bạn thất bại.

Nhìn những người này đi

Họ đang thành công. Bạn thất bại là do bạn

Những hình mẫu da đen sáng này...

đang thành công."

Phần điên rồ nhất là...

đây không phải là hiện tượng chỉ
xuất hiện ở cộng đồng da đen.

Những cộng đồng như châu Á,
Nam Á và La-tinh

cũng trải qua những thứ tương tự.

Phân biệt màu da ở các cộng đồng này
xuất hiện dưới nhiều dạng.

Một quảng cáo bột giặt Trung Quốc

đã cho một người da đen vào
trong máy giặt

và biến anh ta thành một người
da trắng hơn, Trung Quốc hơn

hoặc là người Phi-líp-pin
được bảo rằng

họ ở dưới đáy của châu Á

vì họ da đen.

Ở Bollywood đã xảy ra phản đối
những năm gần đây

vì phim Bollywood dùng quá ít màu da

để đại diện cho cả dân tộc Ấn Độ.

Kết quả là,

nhiều người đã hành động đối phó
để chống lại ý niệm độc hại này,

như Nandita Das và chiến dịch
"Tại sao da đen lại đẹp" của cô ấy.

Các ngôi sao ở La-tinh như Amara La Negra
bị phản ứng dữ dội

vì cố gắng phá vỡ khuôn mẫu của một
ngôi sao La-tinh đang nổi là thế nào,

cô đã chăm sóc rất kĩ lưỡng
làn da và mái tóc mình,

bị buộc tội vì da đen và thậm chí
còn không được coi như người La-tinh.

Bởi vì đây là chuyện
ảnh hưởng rất nhiều người,

bạn sẽ nghĩ rằng mọi người sẽ
lên tiếng về nó.

Đúng vậy, có rất nhiều người
đang quan tâm đến phân biệt màu da.

Tuy nhiên, lí do nó không lớn

như nó có thể là vì mọi người
nghĩ rằng điều đó là tự nhiên.

Họ chưa tiếp xúc với thứ gì khác.

Đó là cách họ lớn lên.

Kể cả khi bạn lớn lên như tôi,
trong một căn nhà mà

bạn được dạy rằng

da đen của bạn là đẹp,
da nâu của bạn là đẹp,

màu da đen của bạn rất tuyệt
và tóc bạn cũng vậy,

nhưng khi bước ra khỏi nhà,

bạn sẽ cảm thấy tất cả hiệu ứng
của phân biệt màu da.

Chấm hết.

Vậy lí do tôi kể bạn việc này là gì?

Tôi tin vào một câu nói nổi tiếng:

"Bước đầu tiên để giải quyết vấn đề là
thừa nhận rằng bạn có vấn đề."

Và đúng, có rất nhiều vấn đề ngoài kia...
Trump chẳng hạn.

Tuy nhiên, lí do chúng được giải quyết là
vì có những người ngoài kia

đang làm việc không mệt mỏi
để khiến dân chúng

hiểu rằng có vấn đề cần phải giải quyết.

Đây là vấn đề.

Tôi không có giải pháp cụ thể cho
phân biệt màu da

vì tôi chỉ là một cô gái, và chỉ có
kinh nghiệm của bản thân mình.

Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh một điều.

Một khi Mỹ và cả thế giới thật sự

nhận ra rằng phân biệt màu da
là không tự nhiên,

nó đã ăn sâu vào tiềm thức của
rất nhiều thế hệ

rằng da trắng hơn là tốt hơn,

chỉ khi đó chúng ta mới có thể bắt đầu
quá trình "khử màu".

Chúng ta cần đá văng thứ này ra lề đường
và để nó lại trong quá khứ

bởi vì, liệu ta có muốn sống
trong thế giới như thế này không?

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)