Những điều cần biết về nhóm virus corona - Elizabeth Cox

Xem toàn bộ bài giảng tại: https://ed.ted.com/lessons/what-is-a-coronavirus-elizabeth-cox

Trong gần mười năm, các nhà khoa học đã truy nguồn gốc một loài virus nguy hiểm trên khắp những nơi thâm sơn cùng cốc ở Trung Quốc. Cuối cùng, họ đã tìm ra loài virus này trên các con dơi sống trong hang Shitou: đó là một chủng virus corona gây ra Hội chứng Hô hấp Cấp tính Nặng, gọi tắt là SARS, vào năm 2003. Vậy virus corona thực ra là gì và chúng lây lan như thế nào? Elizabeth Cox sẽ giúp chúng ta cùng tìm hiểu.

Trình bày bởi Elizabeth Cox, đạo diễn bởi Anton Bogaty.

Trong gần mười năm, các nhà khoa học đã
truy nguồn gốc một loài virus nguy hiểm

trên khắp những nơi
thâm sơn cùng cốc ở Trung Quốc.

Cuối cùng, họ đã tìm ra nó
trên các con dơi sống trong hang Shitou.

Đó là một chủng virus corona

gây ra Hội chứng Hô hấp Cấp tính Nặng

gọi tắt là SARS, vào năm 2003.

Virus corona là một nhóm các virus

có vỏ ngoài gồm nhiều gai protein
trông giống vương miện—

tiếng Latin là "corona".

Hàng trăm chủng virus corona
đã được phát hiện,

trong đó có bảy chủng
có thể gây bệnh ở người.

Chủng SARS-CoV gây dịch SARS,
chủng MERS-CoV gây dịch MERS,

và chủng SARS-CoV-2 gây dịch COVID-19.

bốn trong bảy chủng virus corona ở người
chỉ là virus cảm lạnh,

bệnh lí nhiễm trùng mũi họng
nhẹ nhưng dễ lây;

hai chủng tác động lên phổi
với triệu chứng nghiêm trọng hơn;

chủng còn lại gây ra COVID-19
và có cả hai đặc điểm trên:

vừa dễ lây, vừa có thể
gây tổn thương phổi nặng.

Các giọt nước bọt chứa virus
sẽ văng ra khi người nhiễm ho,

virus sẽ lây khi những giọt này lọt vào
mũi hoặc miệng của một người khác.

Virus corona lây nhanh nhất
ở những không gian kín,

nơi nhiều người ở gần nhau.

Thời tiết lạnh giúp lớp vỏ nhạy cảm
của virus không bị khô,

nhờ vậy virus tồn tại lâu hơn
khi lây lan giữa các vật chủ,

trong khi tia cực tím từ ánh nắng
mặt trời có thể phá hủy chúng.

Thay đổi thời tiết theo mùa sẽ giúp
hạn chế các loài virus đã xuất hiện;

còn với loài virus mới này,
vì chưa ai miễn dịch với nó

nên nó vẫn có thể làm nhiều người mắc
bất chấp điều kiện lây không thuận lợi.

Trong cơ thể, các gai protein bám vào
các tế bào của vật chủ để hợp nhất

qua đó virus kiểm soát
bộ máy tế bào của vật chủ

để tạo bản sao bộ gene của chính nó.

Các virus corona lưu bộ gene trên RNA.

Tất cả các loại virus được chia thành
hai nhóm lớn là virus RNA hoặc virus DNA

Virus RNA thường nhỏ hơn và ít gene hơn,

vì thế chúng lây lan nhiều
và nhân bản rất nhanh.

Nhìn chung, nhóm virus RNA
không có cơ chế đọc sửa,

trong khi nhóm virus DNA thì có,

nên quá trình nhân bản virus RNA

nhiều khả năng sẽ tạo ra các bản lỗi,
hay còn gọi là đột biến.

Hầu hết số đột biến này
là vô dụng, thậm chí gây hại,

một số đột biến giúp virus
thích nghi hơn ở môi trường nhất định—

như trên một loài vật chủ mới.

Dịch bệnh thường xảy ra khi
virus truyền từ động vật sang người;

điều này đúng với các virus RNA đã gây nên

các bệnh Ebola, Zika và SARS,
cũng như đại dịch toàn cầu COVID-19.

Khi ở trong cơ thể người,
virus vẫn tiếp tục đột biến—

thường không đủ để
làm xuất hiện virus mới,

nhưng đủ để tạo nên các biến thể,
hoặc chủng mới, từ bản gốc.

So với hầu hết các virus RNA, nhóm
virus corona có vài khác biệt nổi bật:

Chúng là một trong những loài lớn nhất,
vì vậy có nhiều gene nhất;

cũng vì vậy, đột biến có hại
càng dễ xuất hiện.

Nhóm virus corona có một đặc tính độc đáo
để khắc phục nhược điểm này:

một loại enzym có khả năng kiểm tra
và sửa lỗi trong quá trình nhân bản;

nhờ vậy nhóm virus corona
ổn định hơn nhiều

khi tốc độ đột biến chậm hơn
so với các virus RNA khác.

Thoạt nghe có vẻ khó khăn cho chúng ta,

nhưng chính tốc độ đột biến chậm
là nhân tố hứa hẹn

giúp ta vô hiệu hóa nhóm virus này.

Sau một lần nhiễm, hệ miễn dịch
có thể nhận diện mầm bệnh

và tiêu diệt chúng nhanh hơn
trong trường hợp tái nhiễm,

vậy nên ta sẽ không đổ bệnh.

Virus đột biến sẽ khó bị
hệ miễn dịch bắt bài—

dẫn đến khó tiêu diệt hơn;

còn nữa, chúng còn khiến thuốc chống
virus và vắc-xin kém hiệu quả đi,

vì các loại chế phẩm y tế chỉ tương ứng
với một loài virus cụ thể.

Đó là lí do chúng ta cần
vắc-xin cúm mới mỗi năm—

virus cúm đột biến quá nhanh
đến mức chủng mới liên tục xuất hiện.

Tốc độ đột biến của
nhóm virus corona càng chậm

nghĩa là hệ miễn dịch, thuốc, và vắc-xin

có thể tiếp tục nhận ra virus
trong thời gian lâu hơn sau một lần nhiễm,

từ đó bảo vệ chúng ta tốt hơn.

Dù vậy, ta chưa biết cơ thể ta miễn dịch
với các dòng virus corona trong bao lâu.

Hiện chưa có liệu pháp
hay vắc-xin được chứng nhận.

Chúng ta chưa để tâm nghiên cứu
các loài corona gây cảm lạnh,

và tuy rằng các nhà khoa học đã bắt đầu
phát triển liệu pháp chữa SARS và MERS,

các dịch này biến mất khi liệu pháp
chưa kịp hoàn thành thử nghiệm lâm sàng.

Với việc ta tiếp tục xâm lấn
môi trường sống của các loài khác,

giới khoa học bảo đảm rằng sẽ có
dòng virus corona mới lây sang người—

dù vậy, ta vẫn có thể hạn chế thảm kịch
nếu bắt tay nghiên cứu để hiểu rõ hơn.