Ön yargı bazen iyi bir şey olabilir mi?

Yanlılık ve ön yargı çoğunlukla cehaletle özdeşleştirilir. Ama psikolog Paul Bloom ön yargının çoğunlukla doğal, rasyonel ve hatta etik olduğunu göstermeye çabalıyor. Bloom'a göre anahtar, ön yargılarımızın nasıl çalıştığını anlamak; böylece yanlış oldukları zaman kontrolü elimize alabiliriz.

Ön yargı ve yanlılığı
düşündüğümüzde

aptalca ve kötü şeyler yapan

aptal ve kötü insanları
düşünmeye meyilliyiz.

Bu fikir, İngiliz eleştirmen

William Hazlıtt tarafından

''Ön yargı cehaletin çocuğudur.''
şeklinde güzelce özetlenmiştir.

Burada sizi bunun yanlış olduğuna

ikna etmek istiyorum.

Sizi

ön yargı ve taraflılığın

doğal olduğuna, çoğunlukla rasyonel
ve hatta

etik olduğuna
ikna etmek istiyorum.

Bunu bir defa anlarsak

bunlara dair şeyler yolunda gitmediğinde,

kötü sonuçlandığında

onlardan anlam çıkarabilmemiz için

ne yapılacağını bilmek için
daha iyi bir noktada

olacağımızı düşünüyorum.

Belli başlı şeylerle başlayalım.
Siz bana bakarsınız,

adımı ve hakkımda belli
başlı şeyler bilirsiniz

ve yargılamalar yaparsınız.

Etnik kökenim, politik yaklaşımım,

dini inançlarım hakkında
tahminler yürütebilirsiniz.

Ve gerçek şu ki, bu yargılamalar
genellikle doğru çıkar.

Bu tarz durumlarda bir hayli iyiyizdir.

Bu tarz durumlarda
çok iyiyiz

çünkü insanlar hakkında
atıp tutma kabiliyetimiz

zihnimizin keyfi olarak verdiği
bir yanıt değil,

daha çok

dünyadaki kategorilere ayrılmış
insanlar ve diğer şeylerlerle

birlikte deneyimlediğimiz

daha genel bir sürecin

bir uygulamasıdır

ve bu kategorilerin
aşamalarını genellemek için

deneyimlerimizi kullanabiliriz.

Buradaki herkes

sandalyelere, elmalara, köpeklere ve

buna dayanan çok sayıda
tecrübeye sahiptir.

Benzersiz örnekleri görebilir,
tahmin edebilirsiniz.

Sandalyeye oturabilir,

elmayı yiyebilirsiniz,
köpek de havlayabilir.

Yanılıyor da olabiliriz.

Oturduğunuzda sandalye kırılabilir,

elma zehirli olabilir,
köpek de havlamayabilir.

Örneğin bu benim köpeğim Tessie.
Kendisi havlamaz.

Ama çoğunlukla, bu işte iyiyiz.

Çoğunlukla, hem sosyal hem de diğer

alanlarda iyi tahminler yürütüyoruz.

Bunu yapamayacak olsaydık,

karşılaştığımız yeni durumlarda
tahmin yürütemeyecek olsaydık

hayatta kalamazdık.

Aslında, Hazlitt de
muhteşem denemesinde

daha sonra bunu kabulleniyor.

"Genel yargı ve hükümlerin yardımı olmadan

odadaki yolumu bulamaz;

ne koşullar içinde kendimi nasıl
gerçekleştireceğimi

ne de hayatla ilgili herhangi bir
durumda ne hissedeceğimi kestiremezdim."

Ya da yanlılığı ele alın.

Şimdi bazen, biz dünyayı

biz ve ötekiler olarak ayırıyoruz,
bir grup diğerine karşı

ve bazen bunu yaptığımızda

yanlış bir şey yaptığımızı biliyoruz,

bir bakıma da bundan
utanç duyuyoruz.

Ama diğer zamanlarda
bundan gurur duyuyoruz.

Açık bir şekilde kabul ediyoruz.

Benim favori örneğim

geçen seçimlerden önceki
Cumhuriyetçi bir tartışma

sırasında seyircilerden
gelen bir soru.

(Video) Anderson Cooper:

soru yabancı yardımla ilgili?
Evet, hanımefendi.

Seyirci: Amerikan halkı ülkemizde

şu an acı çekiyor.

Neden diğer ülkelere

tüm bu yardımlara
kendimizin ihtiyacı varken

yardım göndermeye devam ediyoruz?

Sunucu: Vali Perry,
buna ne dersiniz?

(Alkış)

Rick Perry: Kesinlikle, bence bu..

Paul Bloom: Sahnedeki herkes

seyircinin sorusuna katılıyor

bu da Amerikalılar olarak,
Amerikalıları diğer insanlardan

daha fazla önemsemeliyiz.

Hatta, genelde insanlar kendi ülkeleri
ya da etnik grupları için

dayanışma, sadakat, gurur, vatanseverlik

gibi duyguların etkisi altındadır.

Politikadan bağımsız olarak, pek çok
insan Amerikalı olmaktan gurur duyar

ve Amerikalılara diğer ülke
vatandaşlarına nazaran iltimas tanır.

Diğer ülke vatandaşları da kendi
ulusları için aynı duyguları hisseder

ve biz de kendi etniğimizle
aynı duyguları hissederiz.

Şimdi bazılarınız karşı çıkabilir.

Bazılarınız kozmopolit olabilir

etnik ve milliyetin ahlaki egemenlik

taşımaması gerektiğini düşünebilir.

ama siz entelektüeller bile

arkadaş ve aile gibi yakın olduğunuz

iç gruba doğru bir çekim olması

gerektiğini kabul eder.

Yani siz bile onlar ve biz

diye bir ayrım yapıyorsunuz.

Şimdi, bu ayrım yeterince doğal

ve çoğunlukla yeterince ahlaki,
ama ters gidebilir.

Bu büyük sosyal psikolog

Henri Tajfel'in araştırmasının parçasıydı.

Tajfel, 1919'da Polonya'da doğdu,

Fransa'da üniversiteye
gitmek için ayrıldı

çünkü bir Yahudi olarak Polonya'da
üniversiteye gidemezdi.

daha sonra II. Dünya Savaşında

Fransız ordusuna katıldı.

Esir düştü ve kendisini bir savaş

kampında mahkum olarak buldu,

onun için korkunç zamanlardı

çünkü Yahudi olduğunun
ortaya çıkması halinde

yüksek olasıkla kurtulamayacağı

bir toplama kampına gönderilebilirdi.

Hatta, savaş sona erip
serbest bırakıldığında

pek çok arkadaşı ve ailesi ölmüştü.

Birçok farklı uğraşın içinde bulundu.

Savaş yetimlerine yardım etti.

Ancak ön yargı bilimine

uzun soluklu bir ilgisi vardı

klişeler üzerine saygıdeğer
bir İngiliz bursu

açılınca başvurdu

ve kazandı,

sonrasında bu harika kariyerine başladı.

Kariyerini başlatan

çoğu insanın soykırımın yanlış

olduğunu düşünme şekliyle ilgili
görüşüydü.

Çoğu insan zamanında

soykırımı Alman tarafında

bir çeşit trajik defoyu temsil eden,

genetik bir kusur,
otoriter kişilik yapısı gibi gördü.

Tajfel bunu reddetti.

Tajfel soykırımda gördüğümüzün

her birimizin içinde olan

normal psikolojik sürecin yalnızca

abartılı bir tezahürü
olduğunu söyledi.

Bunu araştırmak için, İngiliz gençlerle

bir dizi klasik çalışma yaptı.

Çalışmalarından birinde yaptığı,

İngiliz gençlere çok çeşitli
sorular sormak oldu

ve cevaplara göre, dedi ki

"Cevaplarınıza baktım,
ve cevaplarınıza dayanarak

"Siz..."

yarısına

"...Kandinsky ve
onun çalışmalarına hayransınız."

diger yarısına da "...Klee ve
onun çalışmalarına hayransınız." dedi.

Tamamiyle sahteydi.

Cevapların Kandinsky ya da
Klee'yle alakası yoktu

Muhtemelen sanatçıları duymamışlardı bile

Sadece rastgele ayırmıştı.

Bulduğu ise kategorilerin önemli olduğuydu

daha sonra deneklere para verdiğinde,

parayı diğer gruptansa

kendi grup üyelerine

vermeyi tercih ettiler.

Daha kötüsü, en çok kendi grupları

ve diğer grup arasında

bir farklılık kurmaya meraklıydılar,

eğer böyle yaparak diğer gruba
daha bile az verebileceklerse

kendi grupları için
paradan vazgeçeceklerdi

Bu taraflılık çok erken
zamanlarda ortaya çıkıyor gibi.

İş arkadaşım ve eşim, Karen Wynn, Yale'de

bebeklerle bir dizi
çalışmada bulundu

burada bebeklere kuklalar sunuyor,

bu kuklaların belli
yiyecek tercihleri var.

Kuklalardan biri bezelye seviyor olabilir.

Diğeri kraker sevebilir.

Bebeklerin kendi yemek tercihlerini
test ettiler

ve bebekler genelde krakeri tercih etti.

Ama soru şu, bu bebeklerin kuklalara

nasıl davrandığını etkiliyor mu?
Gayet etkiliyor.

Genelde kendileriyle aynı

yemek zevkine sahip
kuklaları tercih ediyorlar

ve kötüsü, farklı yemek
tercihine sahip kuklayı

cezalandıran kuklaları
tercih ediyorlar.

(Kahkaha)

Bu tür grup-içi, grup-dışı psikolojisini
sürekli görüyoruz.

Farklı ideolojilerdeki

politik çatışmalarda görüyoruz.

Aşırı ucunu, savaş durumlarında görüyoruz

dış gruba sadece az vererek değil

insanlıktan çıkararak

aynı Nazi'lerin Yahudilere
haşerat ya da bit gibi

baktığı perspektifte

ya da Amerikalıların Japonlara
fare yakıştırmasında görüyoruz.

Genellemeler de ters gidebilir.

Yani bazen rasyonel ve faydalılar

ancak bazen akıl dışılar

yanlış cevaplar veriyorlar

ve diğer zamanlarda

tamamiyle ahlak dışı sonuçlara
sebep oluyorlar.

En çok üzerinde çalışılan

konu ırk meselesi.

2008 seçimleri öncesinde

sosyal psikologların, hangi adayların

Amerikan bayrağıyla bilinçsiz
bir eşleştirmenin olduğu

ve ne ölçüde Amerika ile
özdeşleştirildiğine derinlemesine

baktığı harika bir çalışma vardı.

Çalışmalarının birinde

Obama ve McCain'i karşılaştırdılar.

McCain'in Obama'dan daha
Amerikalı algılandığını keşfettiler ve

bir noktaya kadar, insanlar
bunu duymaktan şaşırmadılar.

McCain ünlü bir savaş kahramanı ve

pek çok insan açıkça onun
Obama'dan daha

Amerikalı bir hikayesi
olduğunu söyleyecektir.

Ama Obama'yı da İngiliz Başbakan

Tony Blair ile karşılaştırdılar

ve Blair'in da Obama'dan daha

Amerikalı bulunduğunu gördüler

ki Amerikalı olmadığını

açıkça
bildikleri halde.

Ama tabii ki teninin rengine

göre tepki veriyorlardı.

Bu genellemeler ve taraflılığın

incelikli ve çok önemli

gerçek-dünya sonuçları var.

Yakın zamanda yapılan bir çalışmada,
araştırmacılar

eBay'e beysbol kart
reklamları yerleştirdiler.

Bazılarını tutanların elleri beyaz,

bazıları siyahtı.

Kartlar ise aynıydı.

Siyahlar tarafından tutulanlar

beyazlar tarafından
tutulanlara göre

kayda değer ölçüde daha az teklif aldı.

Standford'da yapılan araştırmada

psikologlar beyaz bir insanın cinayetinden

mahkum olmuş insanların
vakalarını incelediler.

Görünen o ki, diğer her şey
sabit tutulduğunda

eğer soldakinden çok

sağdaki adama benziyorsanız

idam edilme ihtimaliniz daha yüksek.

Büyük ölçüde böyle, çünkü

sağdaki adam daha prototip siyah

daha prototip bir
Afrikalı-Amerikalı gözüküyor

ve anlaşılan o ki bu,
insanların onunla ilgili

ne yapılması gerektiği yönündeki
kararlarını etkiliyor.

Yani şimdi bunu öğrendik

peki bununla nasıl
mücadele edeceğiz?

Birçok farklı yol var.

Biri

insanların duygusal tepkilerine

ve empatilerine hitap etmek

bunu da çoğu kez hikayeler üstünden yaparız.

Eğer liberal bir ebeveynseniz

ve çocuklarınızı geleneksel olmayan
ailelerin esasına

inanmaları yönünde
teşvik etmek istiyorsanız

onlara bunun gibi bir kitap verebilirsiniz.
["Heather'in iki annesi var"]

Eğer muhafazakarsanız ve
farklı bir tavrınız varsa,

onlara böyle bir kitap verebilirsiniz.

(Gülüşmeler)
["Anne yetiş! Yatağımın altında liberaller var"]

Ama genelde, hikayeler

isimsiz yabancıları önemli kılabilir

ve fikir şu ki; insanlara birey
olarak odaklandığımızda

onları önemsiyoruz

tarih boyunca kendini kanıtlamış bir fikir

Stalin'in söylediği varsayılan bir söz

"Bir kişinin ölümü trajedi,

bir milyonun işe ölümü istatistiktir"

ve Rahibe Teresa demiştir ki

"Eğer kitlelere bakacak olursam,
asla harekete geçmem.

eğer birine bakarsam, geçerim."

Psikologlar bunu araştırdılar.

Örneğin, bir çalışmada

insanlara bir krizle ilgili
bir dizi bilgi verildi

ve krizi çözmek için ne kadar

bağışta bulunacaklarına bakıldı

diğer grupla hiçbir
bilgi paylaşılmadı

ama bir kişiden bahsedildi

onlarla kişinin yüzü ve ismi paylaşıldı

bu kişiler çok daha fazla
yardımda bulundular.

Bunların hiçbirinin hayır işleriyle

uğraşanlara sır olduğunu sanmıyorum.

İnsanlar genelde diğer insanları

istatistik ve bilgilerle
boğmazlar.

Daha ziyade,
yüzler gösterirler,

insanları gösterirler.

Bir bireye karşı duyduğumuz sempatinin

genişletilerek o kişinin olduğu gruba da

yayılabilmesi mümkün.

Bu Harriet Beecher Stowe.

Bu hikaye, belki uydurma,

Başkan Lincoln

Sivil Savaş'ın ortasında
Beyaz Saray'a çağırıp,

ona şöyle demiştir

"Demek büyük savaşı başlatan
küçük hanım sizsiniz"

"Tom Amca'nın Kulübesi" nden
bahsediyordu.

"Tom Amca'nın Kulübesi" büyük bir felsefe

ya da teoloji hatta edebi
bir kitap bile değil

ama insanları kendilerini
başkalarının yerine koymaları için

normalde koymayacakları insanlar için

kölelerin yerine koydurması açısından

harika bir iş yapıyor.

ve bu büyük bir sosyal değişim için

bir katalizör olabilirdi.

Yakın zamanda, Amerika'ya bakarak

son birkaç onyılda

"The Cosby Show" gibi programların
Amerikalıların

Afrikalı-Amerikalılara karşı tavırlarında

"Will and Grace" ve
"Modern Family" gibi programlarınsa

eşcinsel kadın ve erkeklerep
karşı tavrında

büyük değişim yarattığına inanmak
için bazı sebepler var.

Şunu söylemenin abartı olduğunu düşünmüyorum:

Amerikadaki ahlaki değişim için büyük katalizör

durum komedisi haline geldi.

Ama yalnızca duygular değil

mantığın gücüne dikkat çekerek

noktalamak istiyorum.

Bir noktada bu harika kitapta

"The Better Angels of Our Nature,""

Steven Pinker diyor ki;

Eski Ahit komşunuzu sevin der,

ve Yeni Ahit düşmanınızı sevin

ama ben aslında ikisini de sevmiyorum,

ama onları öldürmek de istemiyorum.

Onlara karşı sorumluluklarım olduğunu biliyorum

ama onlara karşı nasıl davranmam gerektiği

konusunda ahlaki duygularım, inançlarım

sevgi temeline dayanmıyor.

İnsan haklarını anlamamda,
onların hayatının

benimki kadar değerli olduğu
inancında saklı.

Bunu desteklemek için,

büyük filozof

Adam Smith'ten bir hikaye anlatır

ben de bu hikayeyi

modern zamanlar için biraz

değiştirerek anlatmak istiyorum.

Adam Smith binlerce insanın
ölümünü hayal etmenizi

isteyerek başlar

ve binlerce insanı hayal edin

tanımadığınız bir ülkede

Çin ya da Hindistan olabilir
ya da Afrika'da bir ülke.

Smith soruyor, nasıl tepki verirdiniz?

derdiniz ki, bu çok kötü

ve hayatınıza devam ederdiniz.

The New York Times online ya da
başkasını açarsanız

keşfedersiniz , aslında bu bize sürekli olur

hayatlarımıza devam ederiz.

Ama onun yerine, Smith'in

bunu yarın öğreneceğinizi söylediğini hayal edin

serçe parmağınız kesilecek.

Smith bu durumun farkettireceğini söyler.

o gece bunu merak ederek

uyuyamazdınız.

Şu soruyu gündeme getirir:

serçe parmağınızı kurtarmak için

binlerce yaşamı feda eder miydiniz?

Şimdi bunu kendi kafanızın
özelinde cevaplayın,

ama Smith diyor ki, kesinlikle hayır

ne felaket bir düşünce.

Ve şu soruyu akla getirir

Smith der ki:

" pasif duygularımız neredeyse her zaman

çok bencil ve çok çıkarcıyken,

etkin ilkelerimiz bu derece

cömert ve asıl olabilmekte?"

Smith'in cevabı şu olur: "Bu mantık,

prensip, vicdan."

Bize

en küstahça tutkularımızı
şaşırtmaya muktedir bir sesle

"biz biri diğerinden daha iyi

olmayan çokluğun biriyiz "diye seslenir.

ve bu son kısım sıklıkla

tarafsızlık prensibi olarak ifa edilir.

ve tarafsızlık prensibi kendisini

dünyanın tüm dinlerinde ortaya koyar

altın oranın tüm farklı versiyonlarında

ve pek çok açıdan farklılık gösteren

dünyanın tüm ahlaki felselerinde

ama ahlaki, bir çeşit tarafsız bakıştan

değerlendirmemiz gerektiğini varsayar.

Bu fikrin en temiz ifadesi aslında

bana göre, bir ilahiyatçı
ya da filozoftan değil

ama "Casablanca"nın sonunda

Humphrey Bogart'tan gelir.

Yani, spoiler uyarısı, sevdiği kadına

herkesin yararına

ayrılmaları gerektiğini söyler

ve ona der ki, aksanını taklit etmeyeceğim

ama der ki, "

üç küçük kişinin sorunları

bu çılgın dünyada beş para etmez."

Mantığımız tutkularımızı göz ardı
etmemizi sağlayabilir.

Mantığımız bizi empatimizi
genişletmemiz

için motive edebilir

"Uncle Tom's Cabin" gibi bir kitabı
yazmamız için

ya da Uncle Tom's Cabin'i
okumamız için motive edebilir.

ve mantığımız bizi

dürtülerimizle hareket etmemize karşı sınırlayacak

gelenekler ve tabular ve kanunlar

yaratmamız için motive edebilir

rasyonel varlıklar olarak, sınırlanmamız

gerektiğini hissederiz çünkü.

Anayasa budur.

Bir anayasa geçmişte kurulmuş

şu ana uygulanan bir şeydir.

ve der ki,

her ne kadar popüler bir başkanı üçüncü dönem için

yeniden seçsek de,

her ne kadar beyaz Amerikalılar

kölelik kurumunu yeniden kurmayı
hissetmek için seçseler de, yapamayız.

Kendimizi sınırlıyoruz.

ve kendimizi diğer şekillerle
de sınırlıyoruz.

Bir kişiyi bir iş, bir ödül için

seçmeye geldiğine

onların ırkıyla ilgili güçlü şekilde taraflıyız

cinsiyetleri için taraflıyız

ne kadar çekici olduklarıyla ilgili taraflıyız

ve bazen diyebilir ki, " peki hoş, olması gereken bu"

Ama diğer zamanlar diyoruz ki, "Bu yanlış."

bununla mücadele için,

daha fazla çalışmıyoruz

daha ziyade yaptığımız bu diğer
bilgi kaynaklarının

bizi yanlılığa itemeyeceği koşullar kurmak

pek çok orkestranın müzisyenlerini

sahnenin arkasından seçmesinin sebebi bu

böylelikle tek sahip oldukları bilgi

önemli olduğuna inandıkları bilgi.

Bence ön yargı ve taraflılık

insan doğasının temel bir ikililiği.

İç seslerimiz, önsezilerimiz,
duygularımız var

ve bunlar yargı ve hareketlerimizi etkiler

iyi ya da kötü

ama aynı zamanda rasyonel
müzakere ve akıllı planlama

yeteneğine de sahibiz.

ve bunları bazı durumlarda duygularımızı

hızlandırmada ve
beslemede

diğer durumlarda durdurma da
kullanabiliriz.

ve bu şekilde

mantık bize daha iyi bir dünya
yaratmaya yardımcı olur.

Teşekkürler.

(Alkış)