< Return to Video

دژە کۆمۆنیستی چییە؟ چۆن ڕوویدا؟ ئالین سکریکر

  • 0:07 - 0:11
    خەیاڵ بکە کە ڕۆژێک داوات لێکراوە
    لە بەردەم پانێڵێکی حکومەت ئامادە بیت.
  • 0:11 - 0:13
    تەنانەت هەرچەندە هیچ
    تاوانێکت ئەنجام نەداوە،
  • 0:13 - 0:16
    یاخود بەڕەسمی بە تاوانێک تاوەنبارکراویت،
  • 0:16 - 0:19
    جارلەدوای جار لە بارەی بۆچوونە
    سیاسیەکانتەوە پرسیارت لێ دەکەن،
  • 0:19 - 0:21
    تاوانبارت دەکەن بە ناپاکی،
  • 0:21 - 0:26
    و داوات لێ دەکەن هاوڕێکانت و
    هاوکارەکانت تاوەنبار بکەیت.
  • 0:26 - 0:30
    ئەگەر هەماهەنگی نەکەیت دەخرێیتە
    زیندانەوە یان کارەکەت لە دەست دەدەیت.
  • 0:30 - 0:35
    دەقاق ودەق هەمان ڕووداو لە ساڵی ١٩٥٠ دا
    بەسەر وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا داهات
  • 0:35 - 0:40
    وەکو بەشێکی هەڵەمەتەکە بۆ دەرخستنی
    کۆمۆنیستە گومانلێکراوەکان.
  • 0:40 - 0:43
    هەڵمەتەکە بەناوی بەناوبانگرین
    مەشقکەرەوە ناونرا،
  • 0:43 - 0:50
    دیاردەیەک کە ناسراوە بە دژە کۆمۆنیست
    هەزارەها ژیان و کاری لەناوبرد.
  • 0:50 - 0:54
    بۆ زیاتر لە دەیەیەک، سیاسیە ئەمریکیەکان
    ئازادیە دیموکراتیەکانیان پێشێل کردبوو
  • 0:54 - 0:57
    بەناوی پاراستنیان.
  • 0:57 - 0:59
    لە ماوەی ساڵەکانی ١٩٣٠ و ١٩٤٠ دا،
  • 0:59 - 1:04
    لە ئەمریکا کۆمەڵەیەکی کۆمۆنیستی
    بچووک بەڵام چاڵاک هەبوو.
  • 1:04 - 1:06
    مێژووەکی باش و خەراپیان هەبوو.
  • 1:06 - 1:09
    کاتێک ڕۆڵی گرینگ و مەترسیداریان دەگێڕا
    لە ماودەیەکی فراوانی خەباتی پێشکەوتنخوازانە
  • 1:09 - 1:11
    بۆ کرێکار و مافە شارستانیەکان،
  • 1:11 - 1:15
    هەروەها پاڵپشتی یەکێتی
    سۆڤیەتی جارانیانیان دەکرد.
  • 1:15 - 1:18
    هەر لە سەرەتاوە، کۆمەڵەی کۆمۆنیستی
    ئەمریکی هێرشیکرایە سەر
  • 1:18 - 1:21
    لە لایەن پارێزگارەکان و بازرگانەکان،
  • 1:21 - 1:26
    و ئازادیخوازەکان ڕەخنەیان لە پەیوەندیان
    لەگەڵ ڕژێمی سۆڤیەتی ستەمکار دەگرت.
  • 1:26 - 1:31
    لە ماوەیی جەنگی دووەمی جیهان، کاتێک
    ئەمریکا و ڕوسیا هاوپەیمانبوون دژی هیتلەر.
  • 1:31 - 1:35
    هەندێک کۆمۆنیستی ئەمریکی بەڕاستی
    بۆ ڕوسەکان سیخوڕیان دەکرد.
  • 1:35 - 1:39
    کاتێک جەنگی سارد دەستی پێکرد
    و ئەم کارە سیخوڕەی ئاشکرا بوو،
  • 1:39 - 1:44
    کۆمۆنیزمی ناوخۆی وەکو هەڕەشە
    بۆ سەر ئاسایشی نەتەوە سەیر دەکرا.
  • 1:44 - 1:46
    بەڵام هەوڵی لەناوبردنی ئەم هەڕەشەییە
  • 1:46 - 1:49
    هەرزوو بۆ کۆتا درێژترین و
    بەرفراوانترین ئەڵقەی
  • 1:49 - 1:53
    کپ کردنی سیاسی
    لە مێژووی ئەمریکا گۆڕا.
  • 1:53 - 1:55
    هەوڵەکە لە لایەن
    بیرۆکراتەکانەوە پشتگیری دەکرا.
  • 1:55 - 1:56
    سیاسیەکان،
  • 1:56 - 1:57
    ڕۆژنامەنووسەکان،
  • 1:57 - 1:58
    و بازرگانەکان،
  • 1:58 - 2:03
    هەڵمەتەکە زۆر زیادەڕەوەی کرد لە بارەی
    مەترسیەکانی کۆمۆنیستەکان.
  • 2:03 - 2:05
    خەڵکی پشت هەڵمەتەکەوە
    هەر کەسێکیان هەراسان دەکرد
  • 2:05 - 2:08
    ئەگەر گومانی هەڵگرتنی
    بۆچوونی سیاسەتی چەپی لێ بکرایە
  • 2:08 - 2:12
    یاخود پەیوەندیان لەگەڵ ئەو خەڵکانە هەبایە.
  • 2:12 - 2:14
    ئەگەر تابلۆیەکی هونەری نوێت
    لە دیوارەکانت هاڵواسیبوایە،
  • 2:14 - 2:16
    بازنەیەکی کۆمەڵایەتی فرەڕەگەزی هەبوایە،
  • 2:16 - 2:19
    یاخود سکاڵاکانی دژ بە چەکی
    ناوەکەیت ئیمزابکرداییە،
  • 2:19 - 2:22
    ئەو کات تۆ کۆمۆنیست بوویت.
  • 2:22 - 2:24
    لە کۆتایەکانی ساڵی ١٩٤٠ دا دەستی پێ کرد،
  • 2:24 - 2:26
    بەڕێوبەری ئێف بی ئای جیە ئیگر هوفر
  • 2:26 - 2:30
    پێگەی دەسەڵاتەکانی بەکارهێنا تا
    ڕاوی کۆمۆنیستەکانی پێ بکات
  • 2:30 - 2:33
    و لە هەر پێگەیەکی کاریگەر بوونی
    لای بردن
  • 2:33 - 2:36
    لە کۆمەڵگەی ئەمریکی.
  • 2:36 - 2:39
    و پێوانەیەکی تەسک کەوا
    هوفر هاوپەیمانەکانی بەکاریان هێنا
  • 2:39 - 2:41
    لە پشکنینی فەرمانبەرەکانی فیدڕاڵی
  • 2:41 - 2:44
    و بەتەواوی وڵات بڵاو بوویەوە.
  • 2:44 - 2:46
    هەر زوو، لە ستۆدیۆکانی هۆلیود،
  • 2:46 - 2:47
    زانکۆکان،
  • 2:47 - 2:48
    کارگەی دروستکردنی ئۆتۆمبێل،
  • 2:48 - 2:51
    و هەزارەها فەرمانبەری کەرتی
    گشتی و تایبەت
  • 2:51 - 2:57
    هەمان پشکنینی سیاسی بەسەر
    پیاو و ژنەکانی کاریان بۆ دەکردنی سەپاند.
  • 2:57 - 3:00
    لە هەمان کتدا، خودی ئەنجومەن خۆی
    بڕیاری گەڕان بەدوای کۆمۆنیست دەرکرد
  • 3:00 - 3:05
    داوای لە سەدان کەس کرد تا لە دادگا ئامادە بن
    پێش ئەوەی لێکۆڵینەوەی لەگەڵ بکرێت گەواهی بدەن
  • 3:05 - 3:09
    وەکو کۆمیتەی چالاکیەکانی نا ئەمریکی.
  • 3:09 - 3:12
    ئەگەر ڕەتیبکەنەوە هەماهەنگی بکەن لەوانەیە
    بە بیانوی ئامادەنەبوونیان لە دادگا زیندانی بکرێن،
  • 3:12 - 3:16
    یان باوترینش، دەرکردنیان
    لە کار و خستنە ناو لیستی ڕەشەوە.
  • 3:16 - 3:19
    سیاسیەتمەدارە بەرزخوازەکانی
    وەکو ڕیچارد نیکسون
  • 3:19 - 3:20
    جۆسێف مەکارسی،
  • 3:20 - 3:24
    دانوستانی دادگای لەم جۆرەیان وەکو
    چەکی پارتیزانی بەکارهێنا
  • 3:24 - 3:27
    دیموکراتەکانیان بەوە تۆمەتبار کرد
    کە لەگەڵ کۆمۆنیزم نەرم بوون
  • 3:27 - 3:31
    و بە ئەنقست چینیان لەدەستداوە
    بۆ بەرەی کۆمۆنیست.
  • 3:31 - 3:34
    مەکارسی، سیناتۆرێکی کۆماریەکان بوو
    لە ویسکانسن.
  • 3:34 - 3:39
    بە گۆڕانکاری کردن لە لیستەکانی
    کۆمۆنیستە ناوبراوەکان بوو بەکەسێکی ناسراو
  • 3:39 - 3:41
    لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا.
  • 3:41 - 3:43
    لەلایەن سیاسەتمەدارەکانی دیکەوە هاندەدرا،
  • 3:43 - 3:46
    لە تۆمەتبارکردنی خەڵکێکی
    زۆر بەردەوام بوو
  • 3:46 - 3:49
    لە هەمان کاتدا شێواندان و هەڵبەستنی بەڵگە.
  • 3:49 - 3:54
    زۆربەی هاونیشتمانیان نەفرەتیان لێ دەکرد
    لە هەمان کاتدا هەندێکی تر ستایشیان دەکرد.
  • 3:54 - 3:58
    و کاتێک جەنگی کۆریا بەرپا بوو،
    مەکارسی وادیار بوو بەرگری لێ دەکرد.
  • 3:58 - 4:00
    جارێک بوو بە سەرۆکی
  • 4:00 - 4:04
    لیژنەی ناسەرەکی هەمیشەیی ئەنجومەنی پیران
    لە لێکۆڵینەوەکردن لە ساڵی ١٩٥٢ دا،
  • 4:04 - 4:07
    مەکارسی سەرشێتی زیاتر بوو.
  • 4:07 - 4:13
    لێکۆڵیەنەوەی لە سوپای بەهۆی ئەوەی لە
    کۆتایەکەی ڕای گشتی لە بەرامبەریاندا بگۆڕێت
  • 4:13 - 4:15
    دەسەڵاتی کەم بکەنەوە.
  • 4:15 - 4:18
    هاوڕێکانی مەکارسی لە ئەنجومەنی
    پیریان ڕێگەیان لێ کرد
  • 4:18 - 4:23
    و کەمتر لە سێ ساڵ دواتر مرد لەوانەیە
    بەهۆی خواردنەوەی مادە کحولیەکانەوە.
  • 4:23 - 4:25
    هەروەها دژە کۆمۆنیستیش کۆتای پێهات.
  • 4:25 - 4:28
    سەدان و هەزارەن ژیانی وێران کرد
  • 4:28 - 4:32
    بەقوڵی شەبەنگی ڕووناکی سیاسەتی
    ئەمریکای تەسک کردەوە.
  • 4:32 - 4:36
    بۆ ماوەیەکی درێژ زیانی بە دەزگای
    دیموکراتەکان گەیاند.
  • 4:36 - 4:39
    لە هەموو ئەگەرەکان، هەر دووکیان
    دیموکراتەکان و کۆماریەکان
  • 4:39 - 4:44
    دەیانزانی کە دژە کۆمۆنیست
    ئەوپەڕی نادادپەروەری بووە
  • 4:44 - 4:48
    بەڵام دەترسان ڕاستەوخۆ دژایەتیان
    بکرێت زیان بەکارەکانیان بگەیەندرێت.
  • 4:48 - 4:51
    تەنانەت دادگایی باڵاش لە وەستاندنی
    ڕاوکردنی کۆمۆنیستەکان شکستی هێنا،
  • 4:51 - 4:54
    و پێشێلکردنی مافە دەستوریەکان
  • 4:54 - 4:57
    بەناوی ئاسایشی نەتەوەوە بەردەوام بوو.
  • 4:57 - 5:01
    ئایە کۆمۆنیزمی ناوخۆیی هەڕەشەیەکی
    ڕاستەقینە بوو بۆ سەر حکومەتئ ئەمریکا؟
  • 5:01 - 5:04
    لەوانەیە، هەڕەشەیەکی بچووک بوو بێت.
  • 5:04 - 5:08
    بەڵام کاردانەوەکەی زۆر گەورە بوو
    کەوا بوووە هۆی زیانی زیاتر
  • 5:08 - 5:10
    لە خۆدی هەڕەشەکە.
  • 5:10 - 5:14
    و ئەگەر گێرەشێوێنیەکی نوێ لە کاتێک
    خەراپ و نادڵنیایی دەرکەوێت
  • 5:14 - 5:18
    هێرش بکاتە سەر کەمینەکان
    بەناوی نیشتیمانپەروەریەوە
  • 5:18 - 5:20
    ئایە دەکرێت دووبارە
    هەموو ئەمانە ڕووبداتەوە؟
Title:
دژە کۆمۆنیستی چییە؟ چۆن ڕوویدا؟ ئالین سکریکر
Description:

کۆیی وانکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:

http://ed.ted.com/lessons/what-is-mccarthyism-and-how-did-it-happen-ellen-schrecker

لە ساڵی ١٩٥٠ دا، وەک بەشێکی هەڵمەتەکە بۆ دەرخستنی کۆمۆنیستە گومانلێکراوەکان، شەڕەنگێزانە هەزارەها کەس لەبەردەم پانێلێکی حکومەت پرسیار و لێکۆلێنەوەیان لەگەڵ کرا. هەڵمەتەکە بەناوی بەناوبانگترین مەشقکەرەوە ناونرا، دیاردەیەک کە ناسراوە بە دژە کۆمۆنیست، هەزارەها ژیان و کاری وێرانکرد، بەڵام چۆن ئەم ئەڵقەی سیاسەتی کپکردنە سەری هەڵدا؟ ئالین سکریکر بەداوداچوون بۆ مێژووی دژە کۆمۆنیست دەکات.

وانەکە لە لایەن ئالین سکریکر و کاری دەرهێنان لە لایەن پاتریک سمیس
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:43

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.