< Return to Video

Blok sistemləri ( asan yol) Qüvvə və Nyuton hərəkət qanunları

  • 0:01 - 0:02
    Əvvəlki videoda
  • 0:02 - 0:04
    bu məsələni çətin üsulla həll etdik.
  • 0:04 - 0:06
    Bəlkə izləmisiniz, bəlkə də
  • 0:06 - 0:08
    çətin üsulu bilmək belə istəməyib
  • 0:08 - 0:09
    elə birbaşa bu videoya keçmisiniz ki,
  • 0:09 - 0:11
    asan üsulu öyrənəsiniz.
  • 0:11 - 0:13
    Elə bu videoda ondan
    bəhs edəcəyik.
  • 0:13 - 0:14
    Məlum oldu ki, bir üsul var
  • 0:14 - 0:18
    və bu üsulla
  • 0:18 - 0:21
    5 və 3 kiloqramlıq kütlələrin təcilini
    əvvəl etdiyimiz kimi
  • 0:21 - 0:22
    çətin yox,
  • 0:22 - 0:23
    daha asanlıqla tapırıq.
  • 0:23 - 0:25
    Bu 5 kiloqramlıq çəkinin təcili
  • 0:25 - 0:29
    sadəcə, 29.4-ün 8-ə bölünməsidir.
  • 0:29 - 0:32
    Bunu
    etdikdə dərk etməyə başlayırsız ki,
  • 0:32 - 0:35
    29.4 Nyuton
  • 0:35 - 0:37
    sadəcə bu üç kiloqram kütləni
  • 0:37 - 0:39
    çəkən cazibə qüvvəsidir"
  • 0:39 - 0:40
    Başqa sözlə,
  • 0:40 - 0:42
    bütün bu sistemi doğrudan irəli itələyən
    yeganə qüvvədir.
  • 0:42 - 0:45
    Və ya heç olmasa
    onu irəli çəkən yeganə xarici qüvvədir
  • 0:45 - 0:48
    Burada da 8 kiloqram var.
  • 0:48 - 0:50
    Səkkiz kiloqram?
  • 0:50 - 0:52
    Bu beş kiloqram üstəgəl bu
    üç kiloqram.“Bu, sadəcə bir təsadüfdür?
  • 0:52 - 0:55
    "yoxsa bu bizə
  • 0:55 - 0:57
    dərin və əsaslı bir şey deyir?"
  • 0:57 - 1:00
    Və bu təsadüf deyil.
  • 1:00 - 1:02
    Belə çıxır ki,
    siz həmişə bunu alacaqsınız.
  • 1:02 - 1:04
    Çətin yolu həll edəndə belə bir
  • 1:04 - 1:07
    şey alırsınız.
  • 1:07 - 1:09
    -
  • 1:09 - 1:12
    Burada hərəkətə səbəb olan bütün
  • 1:12 - 1:15
    xarici qüvvələrin cəmini alırsınız.
  • 1:15 - 1:17
    Onlar müsbət olan cazibə qüvvəsi
  • 1:17 - 1:20
    və hərəkətə müqavimət qüvvəsidir.
  • 1:20 - 1:23
    Əgər hərəkəti dayandırmağa çalışan
    xarici sürtünmə
  • 1:23 - 1:26
    qüvvəsi olsa idi,
  • 1:26 - 1:30
    o, yuxarı yönələcəkdi və kütlələr aşağı
    hərəkət edəcəkdilər.
  • 1:30 - 1:31
    Bu məntiqlidir.
  • 1:31 - 1:33
    Tam sistemin təcili
  • 1:33 - 1:36
    əgər o tək bir cismdirsə,
  • 1:36 - 1:39
    Yəni sistemi bir cism kimi təsəvvür etsək,
  • 1:39 - 1:41
    -
  • 1:41 - 1:44
    bu sistemin tam təcili nə qədər olar?
  • 1:44 - 1:47
    O, sadəcə, xarici qüvvələrdən asılı olacaq.
  • 1:47 - 1:50
    Bu məsələdə ona təsir edən yeganə
    xarici qüvvə
  • 1:50 - 1:52
    cazibə qüvvəsidir.
  • 1:52 - 1:53
    Etiraz edərək
  • 1:53 - 1:54
    buradakı gərilmənin necə təsir
  • 1:54 - 1:56
    edəcəyini soruşa bilərsiniz.
  • 1:56 - 1:59
    Bu 5 kiloqramlıq kütləni dartan gərilmə qüvvəsi
  • 1:59 - 2:01
    sistemi hərəkətə gətirmir?
  • 2:01 - 2:04
    Gətirir, amma o daxili qüvvədir.
  • 2:04 - 2:07
    Əgər biz bu sistemi bir cism kimi təsəvvür
    ediriksə,
  • 2:07 - 2:10
    buradakı gərilmə onu hərəkətə gətirirsə,
  • 2:10 - 2:11
    buradakı gərilmə də
  • 2:11 - 2:13
    kütlə üzərində müqavimət göstərərək
  • 2:13 - 2:14
    Onu dayandırmağa çalışır.
  • 2:14 - 2:16
    Daxili qüvvələr bu işi görür.
  • 2:16 - 2:18
    Əgər cismin daxili qüvvələrindən
  • 2:18 - 2:19
    biri onu irəli itələyirsə,
  • 2:19 - 2:21
    digəri də həmişə geri itələyir.
    Ona gör də
  • 2:21 - 2:22
    daxili qüvvə ilə özünüzü itələyə bilməzsiniz.
  • 2:22 - 2:25
    Onlar bir-birilərini islah edirlər.
  • 2:25 - 2:26
    Bu halda yalnız yuxarıdakı cazibə
  • 2:26 - 2:28
    qüvvəsi qalır.
  • 2:28 - 2:29
    Yalnız xarici qüvvələr və
  • 2:29 - 2:32
    aşağıdakı kütlələr nəzərə alınır.
  • 2:32 - 2:33
    Məsələ budur.
  • 2:33 - 2:35
    Mürəkkəb görünən sistemin
  • 2:35 - 2:37
    təcilini asanlıqla tapmaq üçün
  • 2:37 - 2:39
    bu hiylədən istifadə olunur.
  • 2:39 - 2:40
    Əgər bir neçə məchulu
  • 2:40 - 2:42
    olan əməllərlə işləyirsinizsə,
  • 2:42 - 2:45
    bu hiylə sizə kömək edəcək.
  • 2:45 - 2:46
    Bu üsul bəzən "sistemin bir cism kimi
  • 2:46 - 2:51
    nəzərə alınması" kimi adlanır.
  • 2:51 - 2:52
    Gəlin qısaca sizə göstərim.
  • 2:52 - 2:55
    Bunu anlamadınızsa, izah edim.
  • 2:55 - 2:57
    Bundan qurtulaq.
  • 2:57 - 2:59
    Demək istədiyim odur ki,
  • 2:59 - 3:00
    Bir neçə
  • 3:00 - 3:03
    cismin təcillə birlikdə hərəkət
  • 3:03 - 3:06
    etdiyi bir sistem var.
  • 3:06 - 3:08
    Birlikdədirlər, çünki bir-birilərinə
  • 3:08 - 3:10
    iplə bağlıdırlar,
  • 3:10 - 3:13
    Ola bilər sırada bir neçə qutu olsun
  • 3:13 - 3:15
    və bu qutuların hamısı eyni
  • 3:15 - 3:16
    təcillə itələnir.
  • 3:16 - 3:19
    -
  • 3:19 - 3:23
    Əgər bir neçə cismin təcilinin
  • 3:23 - 3:26
    qiymətinin eyni olduğu şərti varsa,
  • 3:26 - 3:31
    bu sistemin təcilini bir cisminkini tapırmış
  • 3:31 - 3:32
    kimi asanlıqla tapa bilərsiniz.
  • 3:32 - 3:34
    Sistemi sis ilə işarə edirəm.
  • 3:34 - 3:36
    Nyutonun 2-ci qanununu işlədirik,
  • 3:36 - 3:38
    amma verilmiş istiqamətdəki bir
  • 3:38 - 3:40
    cismə baxmaq əvəzinə
  • 3:40 - 3:44
    sistemdəki bütün xarici
  • 3:44 - 3:47
    qüvvələri nəzərə alacağıq və
  • 3:47 - 3:49
    onları bir cism üzərində təsir edirmiş kimi
  • 3:49 - 3:52
    təsvvür edərək sistemin ümumi kütləsinə böləcəyik.
  • 3:52 - 3:55
    -
  • 3:55 - 3:56
    Bu qüvvələr yalnız xarici
  • 3:56 - 3:59
    qüvvələrdir, yəni sistemə
    daxili qüvvə təsir etmir.
  • 3:59 - 4:03
    Əgər bu 5 və 3 kiloqramlıq
  • 4:03 - 4:07
    kütlələri bir cism kimi
    nəzərə alsam,
  • 4:07 - 4:09
    gərilmə daxili qüvvə sayılacaq
  • 4:09 - 4:13
    çünki o, bu 2 cismin arasında tətbiq olunur.
  • 4:13 - 4:16
    -
  • 4:16 - 4:18
    3 kiloqramlıq kütlənin üzərindəki
    cazibə qüvvəsi isə
  • 4:18 - 4:21
    xarici qüvvədir, çünki onu aşağı
  • 4:21 - 4:23
    çəkən sitemimizin bir hissəsi olmayan
  • 4:23 - 4:26
    Yer kürəsidir.
  • 4:26 - 4:30
    Eynilə, reaksiya qüvvəsi də
    xarici qüvvədir,
  • 4:30 - 4:33
    amma cazibə qüvvəsi tərəfindən
    dəf olunur.
  • 4:33 - 4:35
    Yəni bunların xarici qüvvə olmasına
  • 4:35 - 4:36
    baxmayaraq, bir təsir etməyəcəklər.
  • 4:36 - 4:37
    Onları çəkə bilərsiniz, amma
  • 4:37 - 4:39
    islah olunacaqlar.
  • 4:39 - 4:42
    Biz yalnız hərəkət istiqamətində olan
    qüvvələrə baxırıq
  • 4:42 - 4:44
    və əgər bu qüvvə hərəkətə səbəb olursa,
  • 4:44 - 4:46
    onu müsbət qəbul edəcəyik.
  • 4:46 - 4:48
    Bu, qravitasiya qüvvəsinin hərəkət istiqamətində
  • 4:48 - 4:50
    olduğu kimi bir qüvvədir, ona görə
  • 4:50 - 4:52
    də bunu müsbət götürürük.
  • 4:52 - 4:56
    Onlar sistemi hərəkətə gətirdikləri
  • 4:56 - 4:59
    üçün burada müsbət kimi yazılır.
  • 4:59 - 5:01
    Bu qəribə görünə bilər.
  • 5:01 - 5:01
    Bu qüvvənin sistemi
  • 5:01 - 5:04
    hərəkətə gətirib-gətirmədiyini
    soruğulaya bilərsiniz.
  • 5:04 - 5:06
    Bunu tapmaq üçün həmin qüvvənin
  • 5:06 - 5:09
    sistemin hərəkət istiqamətində
    olub-olmamasına baxın.
  • 5:09 - 5:12
    Əgər qüvvələr sitemi hərəkətə
    gətirirsə, onda
  • 5:12 - 5:14
    sistemin təcilləndiyini deyirik
  • 5:14 - 5:18
    və indi isə sistemi dayandırmağa çalışan
  • 5:18 - 5:20
    və ya müqavimət göstərən qüvvələri
  • 5:20 - 5:23
    mənfi olaraq əlavə edirəm.
  • 5:23 - 5:27
    Buna "sistemə müqavimət hərəkəti" də
    deyə bilərəm.
  • 5:27 - 5:29
    Bu halda
  • 5:29 - 5:31
    sistemin hərəkətinə müqavimət
  • 5:31 - 5:33
    göstərən bir qüvvə yoxdur.
  • 5:35 - 5:36
    -
  • 5:36 - 5:39
    Əgər sürtünmə qüvvəsi olsa idi,
  • 5:39 - 5:43
    hərəkətə müqavimət göstərən
    xarici qüvvə olardı.
  • 5:43 - 5:46
    Və onu mənfi kimi yazardım,
  • 5:46 - 5:48
    çünki hərəkətə müqavimət göstərir.
  • 5:48 - 5:50
    Qəribə səslənsə də,
  • 5:50 - 5:52
    diqqətlə nəzər yetirsəniz, anlayacaqsınız.
  • 5:52 - 5:55
    Bir cism kimi baxdığımız sistemin təcili
  • 5:55 - 5:57
    yalnız həmin sistemi hərəkətə gətirən
  • 5:57 - 5:59
    və müqavimət göstərən qüvvələrdən
  • 5:59 - 6:01
    asılı olur.
  • 6:01 - 6:02
    -
  • 6:02 - 6:05
    Beləlilə, bunları mənfi və müsbət olaraq
    əlavə etsək,
  • 6:05 - 6:07
    və sistemin momentinin ümumi
  • 6:07 - 6:09
    ölçüsü olan ümumi kütləyə bölsək,
  • 6:09 - 6:11
    sistemin təcilini alacağıq.
  • 6:11 - 6:13
    Bu məntiqən düzdür.
  • 6:13 - 6:14
    Belə məsələləri bu yolla
  • 6:14 - 6:17
    etməklə vaxta qənaət edə bilirik.
  • 6:17 - 6:19
    Misal üçün, bu məsələni
  • 6:19 - 6:21
    nə üsul olması fərq etmədən
  • 6:21 - 6:23
    həll etməliyiksə,
  • 6:23 - 6:24
    mən bu üsulu seçərdim
  • 6:24 - 6:27
    və 3 və 5 kiloqramlıq kütlələrdən
  • 6:27 - 6:29
    ibarət olan sistemin
  • 6:29 - 6:31
    təcilinin qüvvə bölünsün kütlə
  • 6:31 - 6:33
    olduğunu deyərdim.
  • 6:33 - 6:35
    Öncə isə soruşardım ki, sistemi hansı
    qüvvə hərəkətə gətirir?
  • 6:35 - 6:38
    -
  • 6:38 - 6:41
    Sistemi hərəkətə gətirən qüvvə bu
    3 kiloqramlıq kütləyə təsir edən
  • 6:41 - 6:43
    cazibə qüvvəsidir.
  • 6:43 - 6:45
    Əgər bu qüvvəni
  • 6:45 - 6:46
    nəzərə almasanız,
  • 6:46 - 6:48
    hərəkət baş verməyəcək.
  • 6:48 - 6:50
    Çünki sistemi hərəkətə gətirən bu qüvvədir.
  • 6:50 - 6:54
    3 kiloqram vurulsun 9.8-i yazıram.
  • 6:56 - 6:56
    Burada soruşa
  • 6:56 - 6:59
    bilərsiniz ki,
  • 6:59 - 7:01
    bu cazibə qüvvəsini nəzərə alırıq?
  • 7:01 - 7:04
    Yox. Bu qüvvə hərəkət perpendikulyardır.
  • 7:04 - 7:07
    Ona görə də sistemi hərəkətə gətirmir.
  • 7:07 - 7:09
    O, sadəcə kütlənin stolda dayanmasını
    təmin edir
  • 7:09 - 7:12
    və reaksiya qüvvəsi ilə islah olunur.
  • 7:12 - 7:14
    Bunlar xarici qüvvələr olsalar
  • 7:14 - 7:16
    da, ixtisar gedirlər.
  • 7:16 - 7:18
    Sistemi hərəkətə gətirən yalnız
    bu qüvvədir.
  • 7:18 - 7:21
    Ona görə də buraya yazıram və
    ümumi yükə bölürəm.
  • 7:21 - 7:23
    Bu mənə sürət dəyişməsində
  • 7:23 - 7:25
    sistemin nə qədər müqavimət
  • 7:25 - 7:27
    göstərdiyini deyir və bunu alıram.
  • 7:27 - 7:29
    Əvvəl aldığımla eyni şeydir.
  • 7:29 - 7:32
    Yenə də 3.68 metr böl
  • 7:32 - 7:35
    saniyə kvadratınalıram, amma
  • 7:35 - 7:38
    bu dəfə sadəcə bir sətr yazmaqla aldım.
  • 7:38 - 7:39
    Ona görə də bu üsul əladır və
  • 7:39 - 7:41
    iki və daha çox kütlənin eyni təcillə
    hərəkət etdiyi
  • 7:41 - 7:44
    sistemlərdə həmişə işə yarayır.
  • 7:44 - 7:47
    Bu üsulla vaxtınıza qənaət
    etmiş olacaqsınız.
  • 7:47 - 7:49
    Burada 3 var.
  • 7:49 - 7:50
    Bunun nə qədər faydalı olduğunu
  • 7:50 - 7:52
    göstərmək üçün deyək ki, sürtünmə var.
  • 7:52 - 7:54
    Deyək ki, sürtünmə əmsalı
  • 7:54 - 7:56
    0.3-dür.
  • 7:56 - 7:58
    İndiki halda sistemə xarici
  • 7:58 - 8:01
    sürtünmə qüvvəsi təsir edir.
  • 8:01 - 8:03
    O, 5 kiloqramlıq kütləyə tətbiq olunur.
  • 8:03 - 8:05
    Ona görə də onu bundan çıxmalıyam.
  • 8:05 - 8:06
    Cavab artıq eyni olmayacağı
  • 8:06 - 8:09
    üçün gəlin, onu silim.
  • 8:09 - 8:13
    İndi buradan sürtünmə qüvvəsini silməliyəm.
  • 8:13 - 8:17
    çıxılsın myu K - sürtünmə qüvvəsi.
  • 8:17 - 8:18
    Yalnız sürtünmə qüvvəsini yazıram.
  • 8:18 - 8:21
    Sürtünmə qüvvəsi üçün hesablayaq.
  • 8:21 - 8:23
    Sürtümə qüvvəsi
  • 8:23 - 8:26
    3 vur 9.8-ə, o da
  • 8:26 - 8:27
    bildiyimiz kimi
  • 8:27 - 8:31
    29.4 Nyutona bərabərdir.
  • 8:32 - 8:35
    Sürtünmə qüvvəsinin düsturu var.
  • 8:35 - 8:38
    Sürtünmə qüvvəsi myu k vur Fn-ə bərabərdir.
  • 8:39 - 8:41
    Yəni bu 5 kiloqramlıq kütlədəki
    sürtünmə qüvvəsi
  • 8:41 - 8:44
    0.3 olan myu k
  • 8:44 - 8:48
    vurulsun reaksiya qüvvəsi olacaq.
  • 8:48 - 8:50
    Bu 3 kiloqramlıq kütlə də daxil olan
  • 8:50 - 8:52
    ümumi sistemin reaksiya qüvvəsi deyil,
  • 8:52 - 8:55
    o yalnız sürtünmə qüvvəsini yaradan
    5 kiloqramlıq
  • 8:55 - 8:58
    cismin reaksiya qüvvəsidir.
  • 8:58 - 9:00
    Bu sistemə bir vahid kimi baxsaq da,
  • 9:00 - 9:03
    fərqdi kütlələr üzərindəki qüvvələrə
  • 9:03 - 9:06
    fərdi şəkildə baxırıq.
  • 9:06 - 9:09
    Yəni buraya ümumi kütləni yazmayacağam.
  • 9:09 - 9:10
    5 kiloqramlıq kütlə üzərindəki reaksiya qüvvəsi
  • 9:10 - 9:15
    sadəcə, 5 vurulsun 9.8
  • 9:18 - 9:19
    metr böl saniyə kvadratı olacaq.
  • 9:19 - 9:22
    Bunları ümumi kütləyə bölürəm,
  • 9:22 - 9:26
    çünki hərəkətə müqavimət göstərən
    kütlələrin cəmidir.
  • 9:26 - 9:29
    Bunu sistemin təcilini tapmaq üçün
    hesablayıram və
  • 9:29 - 9:33
    1.84 metr böl saniyə kvadratı alıram.
  • 9:33 - 9:36
    Bu əvvvəl aldığımız cavabdan azdır.
  • 9:36 - 9:37
    Məntiqlidir, çünki
  • 9:37 - 9:39
    indi sürtünmə nəticəsində yaranan
  • 9:39 - 9:40
    xarici müqavimət qüvvəsi var.
  • 9:40 - 9:43
    O, sistemin hərəkətini zəiflədir.
  • 9:43 - 9:44
    Amma diqqətli olmalısınız.
  • 9:44 - 9:46
    Burada tapdığı cavab
  • 9:46 - 9:49
    əslində, təcilin ədədi qiymətidir.
  • 9:49 - 9:51
    -
  • 9:51 - 9:51
    Burada sistemi hərəkətə gətirən
  • 9:51 - 9:54
    xarici qüvvələri müsbət,
  • 9:54 - 9:57
    müqavimət göstərən xarici qüvvələri isə
  • 9:57 - 9:58
    mənfi kimi qeydə alıram.
  • 9:58 - 10:01
    Beləliklə, təcilin qiymətini alıram.
  • 10:01 - 10:03
    Hər kütlə ayrılıqda bu təcilə
  • 10:03 - 10:05
    sahib olacaqlar,
  • 10:05 - 10:07
    amma onlar müsbət və ya mənfi
    ola bilərlər.
  • 10:07 - 10:08
    Başqa sözlə desək,
  • 10:08 - 10:11
    bu 5 kiloqramlıq kütlə sağa təcillənir və
  • 10:11 - 10:13
    təcili müsbət olur.
  • 10:13 - 10:16
    Aydın olması üçün deyim ki,
    bu kütlənin təcili
  • 10:16 - 10:18
    müsbət 1.84,
  • 10:18 - 10:20
    bu 3 kiloqramlıq kütlənin
    təcili isə
  • 10:20 - 10:22
    o aşağı doğru hərəkət etdiyinə görə
  • 10:22 - 10:24
    mənfi 1.84 metr
  • 10:24 - 10:25
    böl saniyə kvadratı olacaq.
Title:
Blok sistemləri ( asan yol) Qüvvə və Nyuton hərəkət qanunları
Description:
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
10:26

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.