hide馃挕Localization is the process of tailoring your content to local audiences.
Click to learn more about Localization with Amara.org.

< Return to Video

Co powoduje erupcje wulkan贸w? - Steven Anderson

  • 0:07 - 0:12
    W lutym 1942 roku meksyka艅ski
    farmer Dionisio Pulido
  • 0:12 - 0:16
    us艂ysza艂 huk podobny do grzmotu
    dochodz膮cy z jego pola kukurydzy.
  • 0:16 - 0:20
    D藕wi臋k nie pochodzi艂 jednak z nieba.
  • 0:20 - 0:25
    Jego 藕r贸d艂em by艂o du偶e, dymi膮ce p臋kni臋cie,
    z kt贸rego wydobywa艂y si臋 gaz i ska艂y.
  • 0:25 - 0:30
    Szczelina wkr贸tce sta艂a si臋
    znana jako wulkan Paricutin
  • 0:30 - 0:37
    i przez kolejne 9 lat lawa i popi贸艂
    pokry艂y powierzchni臋 ponad 200km2.
  • 0:37 - 0:39
    Sk膮d wzi膮艂 si臋 ten nowy wulkan
  • 0:39 - 0:43
    i co spowodowa艂o
    jego niespodziewan膮 erupcj臋?
  • 0:43 - 0:47
    Historia ka偶dego wulkanu
    zaczyna si臋 od magmy.
  • 0:47 - 0:51
    Cz臋sto masa stopionych ska艂 tworzy si臋
    w miejscach, gdzie wody oceanu
  • 0:51 - 0:56
    toruj膮 sobie drog臋 pod skorup膮 ziemsk膮
    i obni偶aj膮 jej temperatur臋 topnienia.
  • 0:56 - 1:00
    Zwykle magma zostaje
    pod powierzchni膮 Ziemi
  • 1:00 - 1:04
    dzi臋ki utrzymywaniu r贸wnowagi
    trzech czynnik贸w geologicznych.
  • 1:04 - 1:07
    Pierwszym z nich
    jest ci艣nienie litostatyczne.
  • 1:07 - 1:12
    To nacisk skorupy ziemskiej
    na znajduj膮c膮 si臋 pod ni膮 magm臋.
  • 1:12 - 1:17
    Magma opiera si臋 temu naciskowi,
    wywieraj膮c ci艣nienie magmastatyczne.
  • 1:17 - 1:20
    Walka mi臋dzy tym si艂ami powoduje
    poddawanie pr贸bie trzeciego czynnika,
  • 1:20 - 1:24
    wytrzyma艂o艣ci skorupy ziemskiej.
  • 1:24 - 1:27
    Z regu艂y skorupa jest na tyle wytrzyma艂a,
  • 1:27 - 1:29
    偶e utrzymuje magm臋 pod powierzchni膮.
  • 1:29 - 1:35
    Kiedy jednak r贸wnowaga zostaje zaburzona,
    konsekwencje mog膮 by膰 bardzo gwa艂towne.
  • 1:35 - 1:37
    Jedn膮 z najcz臋stszych
    przyczyn erupcji wulkan贸w
  • 1:37 - 1:40
    jest wzrost ci艣nienia magmastatycznego.
  • 1:40 - 1:44
    Magma sk艂ada si臋 z du偶ej liczby
    pierwiastk贸w i zwi膮zk贸w chemicznych,
  • 1:44 - 1:47
    z kt贸rych wiele ulega rozpuszczeniu
    w masie stopionych ska艂.
  • 1:47 - 1:53
    Zwi膮zki takie jak woda czy siarka
    po osi膮gni臋ciu do艣膰 wysokiego ci艣nienia
  • 1:53 - 1:57
    nie ulegaj膮 rozpuszczeniu, tylko formuj膮
    wysokoci艣nieniowe b膮belki z gazem.
  • 1:57 - 1:59
    Kiedy b膮belki dotr膮 do powierzchni,
  • 1:59 - 2:02
    mog膮 wybucha膰 z si艂膮 wystrza艂u.
  • 2:02 - 2:06
    A kiedy miliony takich b膮belk贸w
    eksploduj膮 jednocze艣nie,
  • 2:06 - 2:10
    uwolniona energia wysy艂a
    do stratosfery smugi popio艂u.
  • 2:10 - 2:14
    Przed p臋kni臋ciem zachowuj膮 si臋
    jak cz膮steczki dwutlenku w臋gla
  • 2:14 - 2:15
    we wstrz膮艣ni臋tej wodzie sodowej.
  • 2:15 - 2:23
    Ich obecno艣膰 obni偶a g臋sto艣膰 magmy
    i zwi臋ksza nacisk na skorup臋 od wewn膮trz.
  • 2:23 - 2:26
    Wielu geolog贸w uwa偶a,
    偶e w艂a艣nie taki proces mia艂 miejsce
  • 2:26 - 2:30
    w przypadku wulkanu Paricutin w Meksyku.
  • 2:30 - 2:34
    Istniej膮 dwie znane naturalne przyczyny
    tworzenia si臋 tych dynamicznych b膮belk贸w.
  • 2:34 - 2:37
    Czasami nowo utworzona magma
  • 2:37 - 2:40
    sprowadza dodatkowe zwi膮zki
    gaz贸w z g艂臋bszych warstw Ziemi.
  • 2:40 - 2:45
    Ale b膮belki mog膮 te偶 powstawa膰,
    kiedy magma zaczyna stygn膮膰.
  • 2:45 - 2:50
    W stanie ciek艂ym magma stanowi miks
    rozpuszczonych gaz贸w i p艂ynnych minera艂贸w.
  • 2:50 - 2:55
    Wraz z twardnieniem stopionej ska艂y
    cz臋艣膰 minera艂贸w si臋 krystalizuje.
  • 2:55 - 2:59
    Ten proces nie obejmuje
    wielu rozpuszczonych gaz贸w,
  • 2:59 - 3:03
    powoduj膮c wy偶sz膮 koncentracj臋 zwi膮zk贸w,
  • 3:03 - 3:06
    kt贸re formuj膮 wybuchowe b膮belki.
  • 3:06 - 3:10
    Nie wszystkie erupcje s膮 wynikiem
    narastaj膮cego ci艣nienia magmastatycznego.
  • 3:10 - 3:15
    Zdarza si臋, 偶e ci臋偶ar ska艂y zalegaj膮cej
    powy偶ej staje si臋 niebezpiecznie niski.
  • 3:15 - 3:20
    Osuwiska mog膮 zbiera膰 ogromne
    ilo艣ci ska艂y z wierzchu komory magmowej,
  • 3:20 - 3:25
    obni偶aj膮c ci艣nienie litostatyczne
    i wywo艂uj膮c natychmiastow膮 erupcj臋.
  • 3:25 - 3:31
    Ten proces znany jako "wy艂adowanie"
    jest odpowiedzialny za liczne wybuchy,
  • 3:31 - 3:35
    w tym za niespodziewan膮 eksplozj臋
    wulkanu Mount St. Helens w 1980 roku.
  • 3:35 - 3:39
    Ale wy艂adowanie mo偶e by膰 te偶
    efektem d艂ugotrwa艂ego procesu,
  • 3:39 - 3:42
    spowodowanego erozj膮
    czy topniej膮cymi lodowcami.
  • 3:42 - 3:47
    Wielu geolog贸w obawia si臋, 偶e topniej膮ce
    w wyniku zmian klimatycznych lodowce,
  • 3:47 - 3:50
    mog膮 zwi臋kszy膰 aktywno艣膰 wulkaniczn膮.
  • 3:50 - 3:53
    Co wi臋cej, erupcje mog膮 wyst膮pi膰
    nawet wtedy, gdy warstwa ska艂
  • 3:53 - 3:57
    nie jest ju偶 tak mocna, 偶eby powstrzyma膰
    zalegaj膮c膮 pod powierzchni膮 magm臋.
  • 3:57 - 4:00
    Kwa艣ne gazy i ciep艂o uciekaj膮ce z magmy
  • 4:00 - 4:05
    mog膮 powodowa膰 korozj臋 ska艂
    poprzez zmiany hydrotermalne,
  • 4:05 - 4:08
    stopniowo przeobra偶aj膮ce
    twardy kamie艅 w mi臋kk膮 glin臋.
  • 4:08 - 4:12
    Warstw臋 skaln膮 mo偶e r贸wnie偶
    os艂abia膰 aktywno艣膰 tektoniczna.
  • 4:12 - 4:17
    Trz臋sienia ziemi mog膮 tworzy膰 p臋kni臋cia
    toruj膮ce magmie drog臋 na powierzchni臋
  • 4:17 - 4:21
    i rozci膮gaj膮ce skorup臋 ziemsk膮
    w miar臋 rozsuwania si臋
  • 4:21 - 4:23
    p艂yt kontynentalnych.
  • 4:23 - 4:28
    Niestety wiedza o przyczynach erupcji
    nie oznacza, 偶e 艂atwo je przewidzie膰.
  • 4:28 - 4:33
    Chocia偶 naukowcy mog膮 w przybli偶eniu
    oszacowa膰 si艂臋 i ci臋偶ar skorupy ziemskiej,
  • 4:33 - 4:37
    g艂臋boko艣膰 i ciep艂o kom贸r magmowych
    znacznie utrudniaj膮 zmierzenie
  • 4:37 - 4:41
    zmian zachodz膮cych
    w ci艣nieniu magmastatycznym.
  • 4:41 - 4:45
    Wulkanolodzy wci膮偶
    testuj膮 nowe technologie,
  • 4:45 - 4:47
    kt贸re pozwoli艂yby zg艂臋bi膰
    ten skalisty obszar.
  • 4:47 - 4:52
    Rozw贸j termowizji umo偶liwi艂 naukowcom
    wykrywanie podziemnych miejsc aktywno艣ci.
  • 4:52 - 4:56
    Spektrometry potrafi膮 analizowa膰
    gazy wydobywaj膮ce si臋 z magmy.
  • 4:56 - 5:02
    Lasery mog膮 z du偶膮 precyzj膮 艣ledzi膰 wp艂yw
    podnosz膮cej si臋 magmy na kszta艂t wulkanu.
  • 5:02 - 5:07
    Oby te urz膮dzenia pomog艂y nam
    lepiej zrozumie膰 nieodgadnione kratery
  • 5:07 - 5:10
    i ich nieprzewidywalne wybuchy.
Title:
Co powoduje erupcje wulkan贸w? - Steven Anderson
Speaker:
Steven Anderson
Description:

Zobacz ca艂膮 lekcj臋: https://ed.ted.com/lessons/what-makes-volcanoes-erupt-steven-anderson

W lutym 1942 roku meksyka艅ski farmer Dionisio Pulido us艂ysza艂 huk podobny do grzmotu dochodz膮cy z jego pola kukurydzy. D藕wi臋k nie pochodzi艂 jednak z nieba. Jego 藕r贸d艂em by艂o du偶e, dymi膮ce p臋kni臋cie, z kt贸rego wydobywa艂y si臋 gaz i ska艂y. Szczelina wkr贸tce sta艂a si臋 znana jako wulkan Paricutin. Sk膮d bior膮 si臋 nowe wulkany i co powoduje ich niespodziewane erupcje? Sprawdza to Steven Anderson.

Lekcja: Steven Anderson, re偶yseria: Cabong Studios.
more 禄 芦 less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:10
Ola Kr贸likowska approved Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Dec 22, 2020, 11:03 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Dec 22, 2020, 11:03 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Dec 22, 2020, 11:02 PM
Ola Kr贸likowska accepted Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Oct 18, 2020, 12:04 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Oct 18, 2020, 12:04 AM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Oct 17, 2020, 10:32 PM
Ola Kr贸likowska edited Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Oct 16, 2020, 8:25 PM
Retired user edited Polish subtitles for What makes volcanoes erupt? Oct 13, 2020, 4:05 PM
Show all

Polish subtitles

Revisions

  • Revision 7 Edited
    Ola Kr贸likowska Dec 22, 2020, 11:03 PM
Our website uses cookies for analysis purposes.