< Return to Video

گۆڕانی کەش و هەوا: یاری زەبەلاحی تێ تریس ی زەوی- جۆس فۆنگ

  • 0:07 - 0:08
    بۆ تێگەیشتن لە گۆڕانی کەش و ھەوا
  • 0:08 - 0:10
    بیر لە یاری تێتریس بکەوە
  • 0:10 - 0:14
    لەم یارییە، یاری بە
    زەوی کراوە بە خشتی کاربۆنی.
  • 0:14 - 0:18
    گوڵخانەی دەوری زەوی تەنیوە بە گازی
    دوانە ئۆکسیدی دەردراو لە بورکانەکان،
  • 0:18 - 0:19
    لە ناو چوونی ڕووەکەکان،
  • 0:19 - 0:21
    هەناسەی بوونەوەرەکان
  • 0:21 - 0:22
    و ڕوخساری سەر دەریاکان.
  • 0:22 - 0:26
    ئەم گازە بەهۆی ڕۆشنەپێکهاتنەوە
    بەرگە هەوای زەوی جێ دەهێڵن،
  • 0:26 - 0:28
    دەچنەوە ناو زەریاکان،
  • 0:28 - 0:30
    یان لە نێو خاک و نیشتووەکان دەنیشنەوە.
  • 0:30 - 0:32
    یاری تێرتیس بە خولانەوەی کاربۆن ناودەبرێت،
  • 0:32 - 0:35
    ئەمە دیلەمۆی ژیانە.
  • 0:35 - 0:37
    پەیوەندی بە کەش و هەوا چییە؟
  • 0:37 - 0:39
    بەلام، کاتێک دوانەئۆکسیدی کاربۆنی هەوا،
  • 0:39 - 0:41
    چاوەڕێ دەکات تاکو بمژرێت،
  • 0:41 - 0:43
    بەشێک لە گەرمی خۆر گڵ دەداتەوە،
  • 0:43 - 0:45
    گەر ئەم گازە نەبا، ئەم
    گەرمایە دەچووە ئاسمان.
  • 0:45 - 0:48
    بۆیە گازی دوانە ئۆکسیدی
    کاربۆن بە گازی گوڵخانە ناودەبرێت.
  • 0:48 - 0:50
    بەتانیەکی گەرم بە خۆی دادەدات،
  • 0:50 - 0:52
    بە کاریگەریەکانی
    گوڵخانە ناو دەبرێت،
  • 0:52 - 0:54
    کە دەبێتە هۆی ئەوەی زەوی
    لە بەستان وەک مەریخ بپارێزێت.
  • 0:54 - 0:58
    تا ڕێژەی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن لە
    بەرگە هەوای زەوی چاوەڕێ بکەن تا بمژرێن
  • 0:58 - 1:00
    ئەوەندە زەوی گەرمتر دەبێت.
  • 1:00 - 1:02
    سەڕەڕایی ئەوەی ڕێژەی کاربۆن لە بەرگی هەوا
  • 1:02 - 1:05
    بە درێژایی مێژوو و بە پێی چەرخەکان،
    کاریگەری تەنەکانی دەرەوەی زەوی،
  • 1:05 - 1:09
    لە ٨ هەزار ساڵی ڕابردوو
    کەشوهەوا جێگیر بووە،
  • 1:09 - 1:12
    کە ڕێگەی بۆ گەشەی شارستانیەکان خۆش کردووە.
  • 1:12 - 1:14
    بەڵام لە ٢٠٠ ساڵی ڕابردوودا،
  • 1:14 - 1:18
    دەستمان کرد بە هەڵکۆڵینی ئەو
    کاربۆنەی کە لە ناو خاکدا پارێزرا بوو.
  • 1:18 - 1:21
    سوتەمەنی بەردی، خەڵوز، نەوت و گازی سروشتی
  • 1:21 - 1:24
    لە پاشماوەی ئاژەڵ و ڕووەکە
    مردووەکان درووست بوون
  • 1:24 - 1:27
    پێش ئەوەی مرۆڤ دروست بووبێت مردوون.
  • 1:27 - 1:29
    ئەو وزەی کە لە ناویان هەیە دەتوانێت هێز
  • 1:29 - 1:32
    ببەخشێتە کارگەکانمان، ئۆتۆمبێل و ژیانمان.
  • 1:32 - 1:37
    بەڵام سوتاندنی ئەم سوتەمەنیە دەبێتە هۆی
    دەردانی کاربۆن بۆ ناو یاری تێتریسی زەوی.
  • 1:37 - 1:40
    لە هەمان کاتدا، دارستانەکانمان بۆ کشتوکاڵ
    پاک کردۆتەوە،
  • 1:40 - 1:43
    توانایی زەویمان بۆ لە ناوبردنی
    به‌ربه‌سته‌كان کەم کردۆتەوە.
  • 1:43 - 1:47
    لە ساڵی 1750وە ڕێژەی کاربۆنی
    دەردراو بۆ ناو بەرگی هەوا
  • 1:47 - 1:49
    بە ڕێژەی سەدا ٤٠ زیاد بووە"
  • 1:49 - 1:51
    و هیچ ئاماژەیەکی خاو بوونەوە نییە.
  • 1:51 - 1:54
    هەر وەک تێتریس،
    تا کاربۆنی زیاتر کەڵەکە بێت،
  • 1:54 - 1:57
    جێگیر بوونی کاربۆن لە خاک ئەستەمتر دەبێت.
  • 1:57 - 1:59
    دوانە ئۆکسیدی کاربۆنی زیادە دەبێتە هۆی
  • 1:59 - 2:01
    خێرا کردنی کاریگەریەکانی گوڵخانە
  • 2:01 - 2:03
    بە گڵدانەوەی گەرمی زیاتر لە سەر ڕووی زەوی
  • 2:03 - 2:06
    کە دەبێتە هۆی توانەوەی سەهۆڵی جەمسەرەکان.
  • 2:06 - 2:09
    تا زیاتر سەهۆڵ بتوێتەوە،
    کەمتر دەتوانن تیشکی خۆر بدەنەوە،
  • 2:09 - 2:12
    دواتر دەبێتە هۆی گەرمبوونی
    زیاتری زەریاکان.
  • 2:12 - 2:16
    ئاستی ئاوی زەریاکان بەرز دەبێتەوە، تۆپەڵە
    مەرجانیەکان مەترسی لافاویان لە سەر دەبێت.
  • 2:16 - 2:18
    سیستەمی زیندەگی تێکدەشکێت،
  • 2:18 - 2:21
    و کەش و هەوا بە تێپەڕبوونی
    کات سەختتر دەبێت.
  • 2:21 - 2:25
    گۆڕانی کەش و هەوا بە ڕێگەی جیاواز
    کاریگەری لە سەر دانیشتوانی جیهان هەیە.
  • 2:25 - 2:29
    بەڵام لە کۆتاییدا، ئەمە یاریەکە
    هەموومان ناچارین ئەم یاریە بکەین.
  • 2:29 - 2:30
    بە پێچەوانەوەی یاری تێتریس،
  • 2:30 - 2:33
    هەرگیز ناتوانین یاریەکە
    لە سەرەتاوە دەستپێ بکەینەوە.
Title:
گۆڕانی کەش و هەوا: یاری زەبەلاحی تێ تریس ی زەوی- جۆس فۆنگ
Description:

کۆی وانەکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
http://ed.ted.com/lessons/climate-change-earth-s-giant-game-of-tetris-joss-fong

یاریەکی تێتریس لە ئاستی جیهان دەکرێت: شوێنی یارییەکە هەسارەی زەوییە، گشت بلۆک و خشتەکانیش لە دوانە ئۆکسیدی کاربۆن پێک هاتوون. گازەکانی گوڵخانە زیاد دەکات بە زیاتر بەکار هێنانی سوتەمەنی خەڵوزی کە دەبێتە هۆی بەڕێ کەوتنی ئۆتۆمبیل، کارگە و شوێنکارەکانمان. جۆس فۆنگ باسی ئەوە دەکات کە چۆن کەڵەکە بوونی دوانەئۆکسیدی کاربۆن دەبێتە هۆی گۆڕانی کەش وهەوا، و ئاگادارمان دەکاتەوە کە بە پێچەوانەی یاری تێتریس، لەم یاریەدا توانی ئەوەمان نییە لە سەرەتاوە دەست پێ بکەینەوە.

وانەکە لە لایەن جیس فۆنگ و کاری ئەنیمەیشن لە لایەن ستۆدیۆکانی پرۆڤینکا.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
02:49

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.