Elementlər və atomlar | Atomlar maddələr və ionlar | Chemistry | Khan Academy

Elementlərin atomlarla əlaqəsi. Protonların, elektronların və neytronların bir atom təşkil etməsinin əsasları.

Növbəti dərsi izləyin: https://www.khanacademy.org/science/chemistry/atomic-structure-and-properties/introduction-to-the-atom/v/atomic-number-mass-number-and-isotopes?utm_source = YT & utm_medium = Desc & utm_campaign = kimya

Khan Academy on Chemistry: Hər şeyin kimyəvi maddələrdən olduğunu bilirdinmi? Kimya maddənin öyrənilməsidir: tərkibi, xüsusiyyətləri və reaktivliyi. Bu material təxminən bir il orta məktəbi və ya kollec kursunu əhatə edir və cəbri yaxşı başa düşmək faydalıdır.

Khan Academy haqqında: Khan Academy, hər kəs üçün hər yerdə, pulsuz, dünya səviyyəli bir təhsil vermək missiyası olan bir qeyri-kommersiya təşkilatıdır. İnanırıq ki, hər yaşdan olan şagirdlər öz templəri ilə mənimsəyə biləcəkləri pulsuz təhsil məzmununa məhdudiyyətsiz giriş imkanı əldə etməlidirlər. Dünyadakı tələbə və müəllimlərə kömək etmək üçün ağıllı proqram, dərin məlumat analitikası və intuitiv istifadəçi interfeyslərindən istifadə edirik. Riyaziyyat, biologiya, kimya, fizika, iqtisadiyyat, maliyyə, tarix, qrammatika və daha çox daxil olmaqla, erkən kollec təhsili ilə məktəbəqədər təhsilimizi əhatə edirik. Test tərtibatçısı olan College Board ilə ortaq şəkildə pulsuz fərdiləşdirilmiş SAT test hazırlığı təklif edirik. Khan Academy onlarla dilə tərcümə edilmişdir və hər il dünyada 100 milyon insan platformamızdan istifadə edir. Daha çox məlumat üçün www.khanacademy.org saytını ziyarət edin, Facebook-da bizə qoşulun və ya @khanacademy-də Twitter-də bizi izləyin. Və unutmayın, bir şey öyrənə bilərsiniz.

Pulsuz. Hər kəs üçün. Əbədi. # Heç bir şey öyrənə bilməzsən

Khan Academy’nin Kimya kanalına abunə olun: https://www.youtube.com/channel/UCyEot66LrwWFEMONvrIBh3A?sub_confirmation=1
Khan Academy-yə abunə olun: https://www.youtube.com/subscription_center?add_user=khanacademy

Biz insanlar min illərdir

sadəcə bizim ətraf mühitimizə
baxaraq bilirik ki,

müxtəlif maddələr var.

Bu müxtəlif maddələr

müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir.

Nəinki onların müxtəlif xüsusiyyətləri var

bəzisi işığı əks etdirə bilir yaxud etdirə bilmir,

müəyyən rəngdə yaxud temperaturda olur,

maye, qaz yaxud bərk olur.

Biz həmçinin onların müəyyən vəziyyətdə

necə reaksiyaya girdiyini müşahidə edəcəyik.

Bu vəziyyətlərin şəkilləri buradadır.

Karbon burada sağdadır.

Burada qrafit formasındadır.

Burada sağda qurğuşundur.

Burada sağda qızıldır.

Şəkillərini göstərdiklərimin hamısı

və onları bu saytdan götürdüm,

bunların hamısı bərk formadadır.

Həmçinin bilirik ki,

hava və hava hissəciklərinin müəyyən növləri var.

Baxdığın hava hissəciyinin növündən asılı olaraq

karbon, oksigen yaxud azotdursa

müxtəlif növ xüsusiyyətlərə malik olduqlarını göstərirlər.

Ya da maye ola biləcək başqa şeylər var.

Hətta bu şeylərdə temperaturu

kifayət qədər qaldırırsan.

Əgər qızılın və qurğuşunun temperaturunu
kifayət qədər qaldırsan,

maye ala bilərsən.

Karbonu yandırsan,

onun qaz halını ala bilərsən.

Onu atmosfere buraxa bilərsən.

Onun quruluşunu dəyişə bilərsən.

Bunlar insanlığın min illərdir ki,

müşahidə etdiyi bir növ şeylərdir.

O fəlsəfi məsələləri

təbii məsələlərə aparır.

İndi biz daha yaxşı cavab verə bilərik.

Sual budur ki, əgər karbonu

daha kiçik hissələrə ayırsanız

bu maddənin kiçik parçalarından,

hələ də karbonun xüsusiyyətlərinə malik olanı var?

Əgər daha da parçalasaz,

karbonun xüsusiyyətlərini

itirə bilərdi.

Cavb budur ki, bəli var.

Bizim terminologiyanı almaq üçün

bu müxtəlif maddələri

( bu saf maddələr hansı ki,

müəyyən temperaturda spesifik

xüsusiyyətləri var və spesifik yolla reaksiyaya girirlər)
biz onları elementlər adlandıracayıq.

Karbon elementdir.

Qurğuşun elemendir.

Qızıl elementdir.

Deyə bilərsən ki, su elementdir.

Tarixdə insanlar suyu element kimi

göstəriblər.

Bilirik ki, su daha sadə elementlərdən yaradılıb.

O oksigendən və hidrogendən ibarətdir.

Bütün elementlər burada

elementlərin dövri cədvəlində sıralanıb.

C karbonu göstərir-- mən sadəcə insanlara

daha uyğun olanları nəzərdən keçirəcəm,

lakin zaman keçdikcə
hamısı ilə tanış olacaqsınız.

Bu oksigendir.

Bu azotdur.

Bu silisiumdur.

Au qızıldır.

Bu qurğuşundur.

Bu elemtlərin istənilən birinin ən sadə
hissəciyi atomdur.

Və dağıtmağa davam etsəz,

birindən birindən kiçik hissəciklər
almağa davam edəcəksiz

hətta karbon atomu alacaqsınız.

Eyni seyi burada etsəz,

hətta qızıl atomu alardız.

Eyni seyi burada da etdiz,

hətta qurğuşun atomu adlandırılan

bu daha kiçik

hissəcikləri də alardız.

Daha da dağıda bilməzdiz

və bu hələ qurğuşun adlanır,

onun üçün hələ də qurğuşunun
xüsusiyyətləri qalıb

Mən sadəcə sənə ideya vermək üçün-- bu çətin təsəvvür etdiyim

bir şeydirdir-- ki,

atomlar ağlasılmaz və

həqiqətən təsəvvür edilməyəcək balacadırlar.

Məsələn, karbon.

Saçım da karbondandır.

Əslində, mənim əksəriyyətim karbondandır.

Əslində, yaşayan varlıqların çoxsu karbondandır.

Saçımı karbon kimi götürsəm

saçın əksəriyyəti karbondur.

Əgər saçımı götürsən,

o sarı deyil,

qaraya çalır.

Saçım qaradır,

lakin onu ekranda görə bilməzdiz.

Amma mən saçımı götürsəydim

və soruşsaydım ki,
saçım neçə karbon atomu enindədir?

Saçımın küncünü götürsən, uzunluğunu yox,

saçımın enini,

o neçə karbon atomu enindədir?

Zənn edə bilərsən, sən bilirsən

Sal artıq mənə onların çox kiçik olduğunu dedi.

Orada 1000 yaxud 10000 yaxud 100000

karbon atomu ola bilər.

Mən deyərdim, yox.

1 milyon karbon atomu var

yaxud sən insan saçının eni boyunca

1 milyon karbon atomu qoya bilərsən.

Bu açıq-aşkar bir təxmindir.

Bu dəqiq 1 milyon deyil.

Amma bu sənə
atomların kiçik olduğunu göstərir.

Başından bir tük çək

və tükün boyunca bir-birinin yanında

bir milyon şey qoyduğunu təsəvvür et.

Tükün uzunluğu yox, tükün eni.

Hətta tükün enini belə görmək çətindir

və onun boyunca bir milyon

karbon atomu ola bilər.

İndi daha aydındır ki, bildiyimiz kimi

bu karbonun və hər hansı elementin

ən vacib quruluş hissəsidir.

Hətta daha aydındır ki,

bu quruluş hissəcikləri bir- birinə əlaqəlidir.

Karbon atomu daha əsaslı

hissəciklərdən qurulmuşdur.

Qızıl atomu hətta daha əsaslı
hissəciklərdən qurulmuşdur.

Və asılı olaraq--onlar həqiqiətən bu əsaslı hissəciklər

yerləşməsinə görə təyin olunur.

Əgər əsaslı hissəciklərin sayını dəyişsəydin

elementin xüsusiyyətlərini və
necə reaksiyaya girdiyini

hətta elementin özünü dəyişə bilərdin.

Daha yaxşı başa düşmək üçün

bu əsaslı hissəciklər haqqında danışaq.

Belə ki, protonunuz var.

Proton doğrudan da --atomun nüvəsindəki

protonların sayı və

ikincidə nüvə haqqında danışacam--

elementi təyin edir.

Bu elementi təyin edəndir.

Burada dövri cədvələ baxanda

onlar atom sayları sırası ilə yazılıb.

Atom sayı hərfi olaraq

sadəcə elemendə olan protonların sayıdır.

İzahına görə,
hidrogenin bir protonu,

heliumun iki və karbonun altı protonu var.

Yeddi protonlu karbon ola bilməz.

O azot ola bilər.

O hər halda karbon ola bilməz.

Oksigenin səkkiz protonu var.

Əgər necəsə ora basqa
bir proton əlavə etsəydin,

o artıq oksigen olmazdı.

O flüor ola bilərdi.

Belə ki, o elementi təyin edir.

Atom nömrəsi ,protonların sayı --

bunun dövri cədvəldə elemtlərin hər biri üçün

sağda yuxarıda yazılan

rəqəm olduğunu yada salın--

protonların sayı atom
nömrəsinə bərabərdir.

Onlar bu rəqəmi buraya qoyublar,

çünki o elementin
xüsusiyyətini müəyyən edir.

Qoy bu altı elektronları çəkim.

Bir, iki, üç, dörd, beş, altı.

Və bir yol -- və ola bilsin

elektronla nüvənin əlaqəsi haqqında fikirləşməyin

ilk yoludur -- bu elektronları bir növ

nüvənin ətrafında hərək eliyən, yellənən kimi təsəvvür edə bilərsən.

Bir yolu onları nüvə ətrafında orbital

hərəkət edən kimi fikirləşməkdir, ama bu olduqca düz deyil.

Onlar deyək planetin günəş ətrafında orbital hərəkət etdiyi kimi

hərəkət etmir.

,Ama bu yaxşı başlanğıc nöqtəsidir.

Başqa yolu buruk ki, onlar bir növ nüvə ətrafında tullanırlar,

və ya nüvə ətrafında hoppanırlar.

Və bu əslində ona görədir ki, həqiqət bu səviyyədə

çox qəribə görsənir, və biz kvant

fizikasını anlamalıyıq ki, başa düşək həqiqətən elektron nə edir.

Ama sənin beynində birinci model odur ki, bu atomun,

bu karbon 12 atomunun mərkəzində,

nüvə var.

Nüvə bax düz ordadır.

Və bu elektronlar bu nüvə ətrafında tullanırlar.

Və bu elektronların bu nüvədən kənara getməməsinin,

bir növ, nüvə ilə bağlı olmasının,

və bu atomun hissəsi olmasının səbəbi odur ki,

protonlar müsbət yükə malikdirlər.

Müsbət yükə malikdirlər və elektronlar mənfi yükə malikdirlər.

Və bu fundamental hissəciklərin xassələrindən

biridir, və sən əsaslı olaraq fikirləşməyə başlasan ki,

yük nədir, bir işarədən savayı,

bu bir növ dərinə gedib çıxacaq.

Ama biz bir şeyi bilirik ki,

elektro-maqnit qüvvəsi haqqında danışmağa başlayanda,

müftəlif yüklər bir-birini cəzb edirlər.

Deməli bu barədə fikirləşməyin ən yaxşı yolu budur: protonlar və elektronlar,

müxtəlif yüklü olduğundan,

bir-birini cəzb edirlər.

Nyetronlar neytraldırlar, ona görə onlar sadəcə otururlar orda

nüvənin içində və onlar müəyyən səviyyədə

bəzi atomların bəzi elementlərinin xassəlrinə təsir edirlər.

Ama elektronların sadəcə uçub getməməsinin səbəbi odur ki,

onlar cəzb olunurlar.

onlar nüvəyə doğru cəzb olunurlar.

və onlar həmçinin inanılmaz yüksək sürətə malikdirlər --

həqiqətən çətindir -- biz yenə də

fizikanın çox qəribə hissəsinə toxunuruq

eleama bu kifayətdirktronun həqiqətən nə etdiyindən --danışmağa başlayanda --

Məncə deyə bilərsən ki, onun ətrafında kifayət qədər hoppanır ki,

nüvənin içinə düşə bilmir,

Məncə bu haqda fikirləşməyin bir yoludur.

Beləliklə mən bax burda karbonu

protonların sayına görə təyin elədim.

Oksigen səkkiz protonuna görə təyin oluna bilər.

Ama yenə də, elektronlar digər elektronlara əlaqədə ola bilər.

Onlar başqa atomlar tərəfindən götürülə bilər.

Və bu həqiqətən bizim kimya haqda təsəvvürümüzün böyük hissəsini formalaşdırır.

Bu elementin və ya atomun nə qədər

elektronu olduğuna əsaslanıb.

Və bu elektronların konfiqurasiyasından,

və digər elementlərin elektronlarının konfiqurasiyasından,

və ya həmin elementin başqa atomlarının.

Biz bir elementin atomunun hımin elementin digər atomu ilə,

necə reaksiyaya girdiyini qabaqcadan xəbər verməyə başlaya bilərik,

və ya bir elementin atomu -- necə reaksiyaya girdiyini,

və ya əlaqə yaratdığını və ya yaratmadığını, digər ato tərəfindən cəzb edildiyini

və ya rədd edildiyini.

Beləliklə məsələn, biz bu barədə daha çox öyrənəcəyik

gələcəkdə, bu mümükündür ki, başqa bir atom,

karbondan elektronu vurub çıxara bilsin,

sadəcə hər hansı səbəbə görə -- və biz bu barədə danışacağıq

bəzi neytral atomların və bəzi elementlərin başqalarına nisbətən

Belə ki, bəlkə onların biri karbondan elektronu

vurub çıxaracaq və bu karbonun

protondan az elektronu olar, deməli beş elektronumuz olar

Onda biz vahid müsbət yük alarıq.

Beləliklə, bu karbon 12-in, elədiyim birinci versiyanın,

altı protonu, altı elektronu var idi və heç bir yükü yox idi.

Əgər eletronun birini itirsəm, onda cəmi beşi qalar,

və məndə vahid müsbət yük olar.

Və biz bu haqda daha çox danışacağıq

kimya pleylisti boyunca,

ama ümid edirəm sizdə bir fikir oyanıb ki,

bu artıq maraqlı olmağa başlayır.

Biz artıq bu atom adlanan fundamental tikinti bloku

başa düşürük.

Və hətta daha maraqlı olan odur ki,

bu fundamental tikinti bloku özü daha fundamental tikinti

bloklarından düzəlib.

Və bunlar hamısı öz aralarında yerdəyişə bilər

atomu xassəsini dəyişmək üçün və hətta bir elementin

atomundan digər elementin atomuna keçə bilər.