Elementlər və atomlar | Atomlar maddələr və ionlar | Chemistry | Khan Academy

Elementlərin atomlarla əlaqəsi. Protonların, elektronların və neytronların bir atom təşkil etməsinin əsasları.

Növbəti dərsi izləyin: https://www.khanacademy.org/science/chemistry/atomic-structure-and-properties/introduction-to-the-atom/v/atomic-number-mass-number-and-isotopes?utm_source = YT & utm_medium = Desc & utm_campaign = kimya

Khan Academy on Chemistry: Hər şeyin kimyəvi maddələrdən olduğunu bilirdinmi? Kimya maddənin öyrənilməsidir: tərkibi, xüsusiyyətləri və reaktivliyi. Bu material təxminən bir il orta məktəbi və ya kollec kursunu əhatə edir və cəbri yaxşı başa düşmək faydalıdır.

Khan Academy haqqında: Khan Academy, hər kəs üçün hər yerdə, pulsuz, dünya səviyyəli bir təhsil vermək missiyası olan bir qeyri-kommersiya təşkilatıdır. İnanırıq ki, hər yaşdan olan şagirdlər öz templəri ilə mənimsəyə biləcəkləri pulsuz təhsil məzmununa məhdudiyyətsiz giriş imkanı əldə etməlidirlər. Dünyadakı tələbə və müəllimlərə kömək etmək üçün ağıllı proqram, dərin məlumat analitikası və intuitiv istifadəçi interfeyslərindən istifadə edirik. Riyaziyyat, biologiya, kimya, fizika, iqtisadiyyat, maliyyə, tarix, qrammatika və daha çox daxil olmaqla, erkən kollec təhsili ilə məktəbəqədər təhsilimizi əhatə edirik. Test tərtibatçısı olan College Board ilə ortaq şəkildə pulsuz fərdiləşdirilmiş SAT test hazırlığı təklif edirik. Khan Academy onlarla dilə tərcümə edilmişdir və hər il dünyada 100 milyon insan platformamızdan istifadə edir. Daha çox məlumat üçün www.khanacademy.org saytını ziyarət edin, Facebook-da bizə qoşulun və ya @khanacademy-də Twitter-də bizi izləyin. Və unutmayın, bir şey öyrənə bilərsiniz.

Pulsuz. Hər kəs üçün. Əbədi. # Heç bir şey öyrənə bilməzsən

Khan Academy’nin Kimya kanalına abunə olun: https://www.youtube.com/channel/UCyEot66LrwWFEMONvrIBh3A?sub_confirmation=1
Khan Academy-yə abunə olun: https://www.youtube.com/subscription_center?add_user=khanacademy

Biz insanlar min illərdir

sadəcə bizim ətraf mühitimizə
baxaraq bilirik ki,

müxtəlif maddələr var.

Bu müxtəlif maddələr

müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir.

Nəinki onların müxtəlif xüsusiyyətləri var

bəzisi işığı əks etdirə bilir yaxud etdirə bilmir,

müəyyən rəngdə yaxud temperaturda olur,

maye, qaz yaxud bərk olur.

Biz həmçinin onların müəyyən vəziyyətdə

necə reaksiyaya girdiyini müşahidə edəcəyik.

Bu vəziyyətlərin şəkilləri buradadır.

Karbon burada sağdadır.

Burada qrafit formasındadır.

Burada sağdakı qurğuşundur.

Burada sağdakı qızıldır.

Şəkillərini göstərdiklərimin hamısı

hansı ki, onları bu saytdan götürdüm,

hamısı bərk formadadır.

Həmçinin bilirik ki,

hava və hava hissəciklərinin müəyyən növləri var.

Baxdığın hava hissəciyinin növündən asılı olaraq

karbon, oksigen yaxud azotdursa

müxtəlif növ xüsusiyyətlərə malik olduqlarını göstərirlər.

Ya da maye ola biləcək başqa şeylər var.

Hətta bu şeylərdə temperaturu

kifayət qədər qaldırırsan.

Əgər qızılın və qurğuşunun temperaturunu
kifayət qədər qaldırsan,

maye ala bilərsən.

Karbonu yandırsan,

onun qaz halını ala bilərsən.

Atmosfere buraxa bilərsən.

Quruluşunu dəyişə bilərsən.

Bunlar insanlığın min illərdir ki,

müşahidə etdiyi bir növ şeylərdir.

O fəlsəfi məsələləri

təbii məsələlərə çevirir.

İndi biz daha yaxşı cavab verə bilərik.

Sual budur ki, əgər karbonu

daha kiçik hissələrə ayırsanız

bu maddənin kiçik parçalarından

hələ də karbonun xüsusiyyətlərinə malik olanı var?

Əgər daha da parçalasaz,

karbon xüsusiyyətlərini

itirə bilərdi.

Cavb budur ki, bəli var.

Bizim terminologiyanı almaq üçün

bu müxtəlif maddələri

( bu saf maddələr hansı ki,

müəyyən temperaturda spesifik

xüsusiyyətləri var və spesifik yolla reaksiyaya girirlər)
biz onları elementlər adlandıracayıq.

Karbon elementdir.

Qurğuşun elemendir.

Qızıl elementdir.

Deyə bilərsən ki, su elementdir.

Tarixdə insanlar suyu element kimi

göstəriblər.

Bilirik ki, su daha sadə elementlərdən yaradılıb.

O oksigendən və hidrogendən ibarətdir.

Bütün elementlər burada

elementlərin dövri cədvəlində sıralanıb.

C karbonu göstərir-- mən sadəcə insanlara

daha uyğun olanları nəzərdən keçirəcəm,

lakin zaman keçdikcə
hamısı ilə tanış olacaqsınız.

Bu oksigendir.

Bu azotdur.

Bu silisiumdur.

Au qızıldır.

Bu qurğuşundur.

Bu elemtlərin istənilən birinin ən sadə
hissəciyi atomdur.

Və dağıtmağa davam etsəz,

birindən birindən kiçik hissəciklər
almağa davam edəcəksiz

hətta karbon atomu alacaqsınız.

Eyni seyi burada etsəz,

hətta qızıl atomu alardız.

Eyni seyi burada da etdiz,

hətta qurğuşun atomu adlandırılan

bu daha kiçik

hissəcikləri də alardız.

Daha da dağıda bilməzdiz

və bu hələ qurğuşun adlanır,

onun üçün hələ də qurğuşunun
xüsusiyyətləri qalıb

Mən sadəcə sənə ideya vermək üçün-- bu çətin təsəvvür etdiyim

bir şeydirdir-- ki,

atomlar ağlasılmaz və

həqiqətən təsəvvür edilməyəcək balacadırlar.

Məsələn, karbon.

Saçım da karbondandır.

Əslində, mənim əksəriyyətim karbondandır.

Əslində, yaşayan varlıqların çoxsu karbondandır.

Saçımı karbon kimi götürsəm

saçın əksəriyyəti karbondur.

Əgər saçımı götürsən,

o sarı deyil,

qaraya çalır.

Saçım qaradır,

lakin onu ekranda görə bilməzdiz.

Amma mən saçımı götürsəydim

və soruşsaydım ki,
saçım neçə karbon atomu enindədir?

Saçımın küncünü götürsən, uzunluğunu yox,

saçımın enini,

o neçə karbon atomu enindədir?

Zənn edə bilərsən, sən bilirsən

Sal artıq mənə onların çox kiçik olduğunu dedi.

Orada 1000 yaxud 10000 yaxud 100000

karbon atomu ola bilər.

Mən deyərdim, yox.

1 milyon karbon atomu var

yaxud sən insan saçının eni boyunca

1 milyon karbon atomu qoya bilərsən.

Bu açıq-aşkar bir təxmindir.

Bu dəqiq 1 milyon deyil.

Amma bu sənə
atomların kiçik olduğunu göstərir.

Başından bir tük çək

və tükün boyunca bir-birinin yanında

bir milyon şey qoyduğunu təsəvvür et.

Tükün uzunluğu yox, tükün eni.

Hətta tükün enini belə görmək çətindir

və onun boyunca bir milyon

karbon atomu ola bilər.

İndi daha aydındır ki, bildiyimiz kimi

bu karbonun və hər hansı elementin

ən vacib quruluş hissəsidir.

Hətta daha aydındır ki,

bu quruluş hissəcikləri bir- birinə əlaqəlidir.

Karbon atomu daha əsaslı

hissəciklərdən qurulmuşdur.

Qızıl atomu hətta daha əsaslı
hissəciklərdən qurulmuşdur.

Və asılı olaraq--onlar həqiqiətən bu əsaslı hissəciklər

yerləşməsinə görə təyin olunur.

Əgər əsaslı hissəciklərin sayını dəyişsəydin

elementin xüsusiyyətlərini və
necə reaksiyaya girdiyini

hətta elementin özünü dəyişə bilərdin.

Daha yaxşı başa düşmək üçün

bu əsaslı hissəciklər haqqında danışaq.

Belə ki, protonunuz var.

Proton doğrudan da --atomun nüvəsindəki

protonların sayı və

ikincidə nüvə haqqında danışacam--

elementi təyin edir.

Bu elementi təyin edəndir.

Burada dövri cədvələ baxanda

onlar atom sayları sırası ilə yazılıb.

Atom sayı hərfi olaraq

sadəcə elemendə olan protonların sayıdır.

İzahına görə,
hidrogenin bir protonu,

heliumun iki və karbonun altı protonu var.

Yeddi protonlu karbon ola bilməz.

O azot ola bilər.

O hər halda karbon ola bilməz.

Oksigenin səkkiz protonu var.

Əgər necəsə ora basqa
bir proton əlavə etsəydin,

o artıq oksigen olmazdı.

O flüor ola bilərdi.

Belə ki, o elementi təyin edir.

Atom nömrəsi ,protonların sayı --

bunun dövri cədvəldə elemtlərin hər biri üçün

sağda yuxarıda yazılan

rəqəm olduğunu yada salın--

protonların sayı atom
nömrəsinə bərabərdir.

Onlar bu rəqəmi buraya qoyublar,

çünki o elementin
xüsusiyyətini müəyyən edir.

Atomun başqa iki tərkibi--

zənn edirəm ki o üsulla adlandırmişdıq--

elektron və neytrondur.

Beynində modeli düzəltməyə başlaya bilərsən

-- bu model, kimyanı nəzərdən keçirdiyimizə görə

bir az mücərrəd və konseptuallaşdırmaq üçün

çətin olacaq.

Bu haqda fikirləşmək üçün
bir üsul budur ki,

sizin atomun mərkəzində

proton və neytronlarınız var.

Onlar atom nüvəsidir.

Məsələn karbon, biz bilirik, altı protonu var.

Bir, iki, üç, dörd, beş, altı.

Karbon-12, hansı ki
karbonun göstəricisidir,

həmçinin altı neytronu olacaq.

Müxtəlif sayda neytronları olan

karbon versiyalarınız ola bilər.

Neytronlar və elektronlar dəyişə bilər,

lakin hələ də eyni elementiniz var.

Protonlar dəyişə bilməz.

Protonu dəyişəndə fərqli
element alırsınız.

Qoyun karbon-12 nüvəsini çəkim,

bir, iki, üç, dörd, beş, altı.

Burad sağda karbon-12 nüvəsi var

Bəzən o belə yazılacaq.

Bəzən onlar protonların sayını da

yazacaq.

Karbon-12 yazmağın səbəbi

-- bilirsən ki, altı neytron saydım--

bu cəmdir, sən cəmi sayı görə bilərsən--

onu görməyin yoludur.

Gələckdə balaca bir nüans alacayıq-- bu nüvənin

içindəki proton

və neytronların cəmi sayıdır.

İzah olaraq, karbonun atom nömrəsi altıdır

və sadəcə bizə xatırlatsın deyə

onu bura yenidən yaza bilərik.

Karbon atomunun mərkəzində nüvəmiz var.

Və karbon-12-nin altı protonu və altı
neytronu olacaq.

Karbonun başqa versiyası karbon-14-dür,

hələ də altı protonu olacaq,

amma səkkiz neytronu olacaq.

Neytronların sayı dəyişə bilər.

Lakin orada sağdakı karbon-12-dir.

Əgər karbon-2 neytraldırsa

-- bu sözdə bir saniyəlik nüans verəcem--

əgər neytraldırsa, altı elektronu olacaq.

Qoyun bu altı elektronu çəkim, bir, iki,

üç, dörd, beş, altı.

Bir üsul-- bu elektronlar və

nüvə haqqında fikirləşməyin

birinci dərəcəli üsulu ola bilər--

budur ki, elektronları bir növ nüvənin

ətrafında hərəkət edən təsəvvür edə bilərsiz.

Bir model

onları nüvənin ətrafında
fırlanan şey kimi fikirləşməkdir.

Amma bu tamamilə doğru deyil.

Onlar planetin günəş ətrafında

fırlandığı üsulla fırlanmır.

Lakin, yaxşı bir başlama nöqtəsidir.

Başqa yol budur ki,

onlar nüvə ətrafında sıçrayır.

Bu sadədir, çünki

bu səviyyədə reallıq çox qəribə olur.

Biz elektronun həqiqətən nə etdiyini

anlamaq üçün kvant fizikasına gedəcəyik.

Beyninizdəki ilk fikri model budur ki,

bu karbon-12 atomunun mərkəzində

nüvəmiz var, orada sağdadır.

Bu elektronlar
nüvənin ətrafında sıçrayır.

Və bu elektronlar

sadəcə nüvədən uzaqlaşmır.

Onlar nə üçün nüvəyə bağlanır və

protonlarının müsbət və elektronlarının

mənfi yükü olan

bu atom hissəsini formalaşdırır.

Və o əsaslı hissəciklərin
xüsusiyyətlərindən biridir.

Yükün nə olduğu haqqında

fikirləşməyə başlayanda,

o prinsipcə fərqlidir?

Bir növ dərinləşməyə başlayır.

Lakin bildiyimiz bir şey,

elektromaqnit qüvvəsi
haqqında danışanda

oxşar olmayan yüklər
bir-birini cəzb edir.

Bunun haqqında fikirləşməyin

ən yaxşı yolu protonlar və elektronlardır,

çünki müxtəlif yükləri var
və bir-birini cəzb edir.

Neytronlar yüksüzdür.

Onlar sadəcə nüvənin içində dayanır.

Onlar bəzi elemtlərin atomları üçün

xassələrə bəzi səviyyələrdə təsir edir.

Səbəb budur ki, elektronlar

öz-özünə uçmur,

çünki onlar nüvəyə cəzb olunur.

Onların həmçinin
ağlasığmaz yüksək sürəti var.

Bu həqiqəətən də çətindir-- və biz yeniden

fizikanın qəribə hissələrinə toxunmağa,

elektronun nə etdiyi haqqında
danışmağa başlayırıq.

Bu kifayətdir, zənn edirəm ki , deyə bilərdiz ki,

o kifayət qədər sıçrayaraq nüvənin içinə

düşmək istəmir, bu da haqqında
fikirləşməyin başqa yoludur.

Mən orada sağda
proton sayı ilə müəyyən edilən

karbon-12-ni qeyd etmisdim.

Oksigen səkkiz protonu
olmaqla müəyyən edilə bilər.

Elektronlar digər elektronlarla
qarşılıqlı əlaqədə ola bilər.

Yaxud başqa atomlar
tərəfindən qoparıla bilər.

Bu həqiqətən çoxlu
kimya anlayışı formalaşdırır.

Bu müəyyən elementdə yaxud atomda

nə qədər elektron olduğuna əsaslanır.

Bu elektronlar
nece konfiqurasiya olunub.

Başqa element elektronları
necə konfiqurasiya olunub.

Yaxud eyni elementin
başqa atomları ola bilər.

Bir element atomunun başqa bir
element atomu ilə

necə reaksiyaya
girdiyini proqnoz verə bilərik.

Yaxud bir element atomu
başqa bir elemt atomu ilə

necə reaksiyaya girir, necə rabitə yaradır

yaxud yaratmır, cəlb olunur

yoxsa itələnir.

Məsələn, -- gələcəkdə bunun haqqında

daha çox öyrənəcəyik--

başqa atomun hər hansı səbəb üçün

karbondan elektron götürməsi mümkündür.

Müəyyən elementlər,
onların neytral atomları

digərlərinin elektronlarına
böyük oxşarlığı

haqqında danışacağıq.

Bunların biri karbondan elektron qoparar

və karbonun elektronları protonlarından

az olacaq.

Beş elektron və altı proton qalardı.

Bu tam müsbət yük olacaqdı.

Bu karbon-12-də, etdiyim birinci variantda

altı protonum və altı elektronum var idi.

Yüklər ixtisar olunur.

Elektron itirsəm, onlardan beşi qalacaq.

Sonra tam müsbət yüküm olacaqdı.

Bu kimya videoları haqqında

daha çox başdan-ayağa danışacayıq.

Umid edirəm ki, bu artıq

həqiqətən aydınlaşmağa başlayıb.

Biz həqiqətən də,

atom adlanan əsaslı quruluş
hissəciklərinə çata bilərik.

Daha aydın olan budur ki, hətta bu əsaslı

hissəciklər daha əsaslı hissəciklərdən qurulub.

Atomun xassələrini dəyişmək,

yaxud bir element atomunu

digər element atomuna çevirmək üçün

bu şeylərin hamısı dəyişdirilə bilər.