Radius of Observable Universe

Hal-hazırda, Böyük Partlayışın nə vaxt
baş verdiyinə dair ən yaxşı ehtimal

ancaq bir daha deyim ki, bu ifadəni
o qədər də bəyənmirəm,

çünki bu, bir növ
partlayışı nəzərdə tutur.

Lakin bu, bildiyiniz kimi əslində

bir növ kosmosun genişlənməsidir və
kosmosun

həqiqətən də təklikdən genişlənməyə
başladığı andır.

Ancaq bununla əlaqəli bizim ən yaxşı ehtimalımız

bu hadisənin 13,7 milyard il əvvəl baş verdiyinə dair
bir fikrin olmasıdır.

Böyük pullar haqqında
danışmağımıza

və milyardlarla ölçülən rəqəmlərlə

işlədiyimizə baxmayaraq

bu yenədə inanılmaz bir zaman ölçüsüdür.

Ölçülən bir şey kimi görünür amma
əslində bu belə deyil.

Növbəti videolarda mən onsuzda

vaxt miqyası haqqında danışacağam.

Biz 13,7 milyard ilin nə qədər
uzun olduğunu

dəyərləndirə bilərik və ya

bunun əksini edə bilərik.

Onu da vurğulamaq istəyirəm ki,
bu, hazırda əlimizdə olan

ən yaxşı təxmindir.

Böyük Partlayış haqqında bildiyim

və həyatım boyunca
ən yaxşı ehtimalın nə olduğuna dair

fikirlər və qeyd olunan ,

rəqəm hər zaman ətrafda dolaşırdı.

Bu səbəbdən gələcəkdə bu rəqəmin
daha dəqiq ola biləcəyinə dair

bir şübhəm yoxdur.

Ancaq bu bizim hazırda sahib olduğumuz
ən yaxşı ehtimaldır.

Beləliklə, bu rəqəm bizə müşahidə edilə bilən kainatın

ölçüsü haqqında nə dediyi haqda bir qədər
düşünmək istəyirəm.

Deməli, əgər bütün genişlənmə
13,7 milyard il

əvvəl başlamışsa, o zaman bizim
üçölçülü kainatımızda

bildiyimiz hər şey bir nöqtədə idi,
bu isə hazırda bizə çatan hər hansı bir işıq fotonunun

səyahət edə biləcəyi ən uzun
müddət deməkdir,

, indi gəlin buna nəzər yetirək,

deyək ki, bu mənim gözümdür.

Bu isə mənim kirpiklərimdir,

belə ki, bəzi işıq fotonları sadəcə
gözümə və ya

teleskopun obyektivinə gəlib çata bilər.

Səyahət edə biləcəyi ən uzun müddət

13,7 milyard ildir.

Beləki, o, 13,7 milyard il səyahət
edə bilər.

Biz müşahidə
olunan kainatı təsvirinə baxdığımızda fikrimcə,

bundan öncəki iki və ya üç videoda

mən onu bir dairə kimi çəkmişdim.

Biz uzaq obyektlərdən gələn işığı
gördüyümüz zaman,

onun bizə tam olaraq elə buradan gəlidiyini görürük.

Baxın, biz buradayıq.

Təsvirdə uzaq obyektin olduğunu

təxmin etdiyim yer buradır.

Ancaq o uzaq obyektdən gələn işıq

indi bizə gəlib çatır.

Və bu işığın bizə çatması 13,7 milyard illik
bir zaman müddətində meydana gəldi.

Hazırda etməyə tərəddüd etdiyim şey budur,

çünki biz bu qədər böyük məsafələrdən

və kosmosun özünün genişləndiyi
böyük zaman miqyası haqqında danışırıq

və biz bunu burada görəcəyik,

bu videoya gəlincə siz obyektin burada
olduğunu deyə bilməyəcəksiniz,

buna ehtiyac yoxdur və istəyirəm bu sözü
böyük hərflərlə yazım,

bu 13,7 milyard işıq ili uzaqlıqda DEYİL.

Əgər biz daha kiçik zaman miqyasından

və ya daha kiçik məsafələrdən
danışsaydıq,

təxminən siz bunu deyə bilərdiniz.

Kainatın genişlənməsi çox da

bir fərq yaratmaycaq.

Gəlin bunu daha da aydın edim.

Mən buradakı bir obyektdən danışıram.

Ancaq biz hətta kosmosdakı koordinat
haqqında da danışa bilərik.

Deməliyəm ki, bu məkan-zaman
koordinatıdır

çünki biz onu müəyyən bir anda görürük.

Lakin bu koordinat indiki
koordinatımızdan

13,7 milyard işıq ili uzaqda deyil.

Və bu barədə düşünmək üçün
bir neçə səbəb var.

Birincisi, işğın 13,7 milyard il əvvəl

yayıldığı haqqında düşünün.

İşıq yayıldığı zaman biz o koordinata

daha çox yaxın idik.

Bu koordinat isə buna daha
yaxın bir məsafədə idi.

Hazırda kainatda olduğumuz yer

kainatın həmin nöqtəsinə daha yaxın idi.

Haqqında düşünülməsinə ehtiyac olan

başqa bir şey də budur, gəlin onu çəkim.

Beləliklə biz bu təkliyin ilk
genişlənməsindən

300.000 il sonrasına gedək.

Hazırda kainatın yaranması
tarixindən cəmi

300.000 il əvvəlindəyik.

Yəni kainatın yaranmasına təxminən
300.000 il qaldı.

Düşünürəm ki, biz buna
bu şəkildə baxa bilərik.

Hər şeydən əvvəl, bu nöqtədə
bütün bunlar hələ də

fərqli bir məzmuna sahib deyildir.

Kosmik mikrodalğalı fon radiasiyası
haqqında danışarkən

bu barədə daha da çox danışacağıq.

Ancaq kainat bu nöqtədə,

demək olar ki, tək olaraq

ağ-isti hidrogen plazmadan ibarət idi.

Biz bu barədə daha sonra danışacağıq.

O, mikrodalğalı bir radiasiya yayırdı.

Dediklərim barədə gələcək videoda
daha çox danışacağıq.

Ancaq gəlin bu erkən kainatdakı
iki nöqtə haqqında düşünək.

Deyək ki, bu erkən kainatdır və
sizdə bu nöqtəyə sahibsiniz.

Təsəvvür edək ki, hazırda olduğumuz

yerin koordinatı sizdə var.

Siz hazırda olduğumuz yerin
koordinatına sahibsiniz.

Əslində mən bunu təqribi olaraq edəcəyəm,

mən onu mərkəz etməyəcəyəm çünki
əgər mərkəz deyilsə

vizuallaşdırmağı asanlaşdıracağını
düşünürəm.

Deyək ki, kainatın çox erkən
mərhələsində,

əgər siz dərhal xətkeş ilə bunu ölçə
bilsəydiniz,

bu məsafəni

30 milyon işıq ili kimi ölçərdiniz.

Həmin nöqtədə deyək ki,

buradakı obyektdir, istəyirəm bunu
tünd qırmızı rəngdə edim

və bu obyekt bəlkə də

mikrodalğalı tezlik diapazonunda
bir foton yayır.

Bunun yaydığı diapazon
olduğunu görəcəyik.

Ancaq o, foton yayır.

Və həmin foton işıq sürəti
ilə hərəkət edir.

Çünkü o yüngüldür.

Və həmin foton deyir ki, bilirsinizmi,

səyahət etmək üçün cəmi
30 milyon işıq ilim var.

Bu çox da pis deyil.

30 milyon ildən sonra ora çatacağam.

Mən bunu ayrıca edəcəyəm.

Hesablama mənim burada etdiyimdən
daha da mürəkkəbdir.

Amma mən həqiqətən sizə burada

baş verənlər haqqında
bir fikir vermək istəyirəm.

Beləliklə, həmin foton təxminən

10 milyon ildən sonra deyir ki,

mən tam olaraq o koordinatda olmalıyam.

Mən məsafənin təxminən üçdə
birində olmalıyam.

Bəs bu 10 milyon il ərzində
nələr baş verir?

Bu 10 milyon il ərzində kainat

müəyyən qədər genişləndi.

Kainat bəlkə də yaxşı bir
istiqamətdə genişləndi.

Elə isə gəlin genişlənmiş kainatı çəkək.

Bəlkə də10 milyon ildən sonra kainat
belə görünə bilər.

Əslində, hətta bundan daha da böyük ola bilər.

Gəlin bunu çəkək.

10 milyon ildən sonra kainat

bir qədər genişlənə bilər.

Yəni bu 10 milyon il sonrasıdır.

Hələ kosmoloji zaman miqyasında,
demək olar ki,

kainat körpəlik dövründədir,

çünki biz 13,7 milyard ildən danışırıq.

Deyək ki, bu 10 milyon ildir.

10 milyon il keçir.

Kainat genişləndi.

Bu gün üzərində dayandığımız
bu koordinat

indi tam olaraq buradadır.

Fotonun ilk olaraq yayıldığı

koordinat indi burada olacaq.

Və həmin foton 10 milyon işıq ilindən
sonra

oraya çatacağını deyilir.

Və mən bunu sadəcə
təxmin edirəm.

Mən bunu çox fərqli bir şəkildə edirəm.

Ancaq bununla yanaşı mən həqiqətən sizə buna dair bir fikir vermək istəyirəm.

Beləliklə, fotonun təxminən
10 milyon işıq ilində

əldə etdiyi koordinat buradadır.

Bütün kainat genişləndi.

Bütün koordinatlar bir-birindən
uzaqlaşıb.

İndi burada nə baş verdi?

Kainat genişləndi.

İndi 30 milyon işıq ili olan
bu məsafədədir

və mən burada sadəcə təxmini rəqəmlər
haqqında danışıram.

Buradakı dəqiq rəqəmləri bilmirəm.

Bu, həqiqətən də sizə niyə bu cür
olduğuna dair

bir fikir vermək üçündür və sizə

baş verənlərə aid bir intuisiya verirəm.

Bu məsafə artıq 30 milyon
işıq ilində deyil.

Bəlkə də bu rəqəm artıq
100 milyon ilindədir.

Yəni bunlar artıq indi bir-birindən
100 milyon işıq ili uzaqlıqdadır.

Kainat genişlənir.

Bu koordinatlar və kosmos əslində
genişlənir.

Bunun bir növ trambolin və ya bir şarın
səthi olaraq da

təsəvvür edə bilərsiniz.

Getdikcə daha da incəlir.

Beləliklə, işığın 10 milyon ildən sonra

gəldiyi bu koordinatdır,

10 milyon ildir səyahət edir

lakin daha böyük bir məsafəyə getmişdir.

İndi bu məsafə təxminən 30 milyon

işıq ili səviyyəsində ola bilər.

Və buradakı hesablama dəqiq deyil.

Mən bunu müəyyən etmək üçün
hesablama aparmamışam.

Beləliklə, 30 milyon işıq ili keçdi.

Və əslində mən bunu eyni
nisbətdə etməməliyəm.

Çünki onun getdiyi məsafə

və getməli olduğu məsafə,

uzanma səbəbiylə tamamilə xətti
bir şəkildə olmayacaq.

Ən azından beynimdə bu barədə düşünəndə
bu belə olmamalı idi

deyə fikirləşirəm.

Amma bununla bağlı sərt bir
açıqlama verəcəm.

Amma onun tərsinə çevirdiyi məsafə,

bəlkə də bu məsafə indi
20 milyon işıq iliindədir

çünki artıq oraya çatmışdır.

Hər dəfə müəyyən qədər məsafə qət etdikdə

keçdiyi boşluq artıq uzanır.

Yəni 10 milyon il səyahət etsə də,

keçdiyi məsafə artıq

10 milyon işıq ilində deyil.

Artıq 20 milyon işıq ilinə qədər uzanır.

Onun keçməsi üçün qalan məsafə isə

yalnız 20 milyon işıq ilində deyil.

Artıq 80 milyon işıq ilində ola bilər.

Hazırda artıq o 80 milyon işıq ilindədir.

Və bu foton tədricən məyus ola bilər.

Buna optimist baxmağın bir yolu var.

Sanki mən 20 milyon işıq ilini sadəcə

10 milyon işıq ilində əhatə edə bildim.

Görünən odur ki, işıq sürətindən
daha sürətli hərəkət edirəm.

Reallıq isə budur ki,

bu kosmos koordinatlarının
yayılmasına görə deyil.

Bunlar getdikcə daha da incəlir.

Beləliklə, foton yalnız
işıq sürəti ilə hərəkət edir.

Lakin onun 10 milyon il ərzində

qət etdiyi məsafə

10 milyon işıq ilindən daha çoxdur.

Bu 20 milyon işıq ilidir.

Siz kosmoloji miqyasda xüsusən də

məsafə koordinatları

bir-birindən uzaqlaşdığı zaman

sürəti vaxta vura bilməzsiniz.

Ancaq fikrimcə siz bunun hansı istiqamətə

getdiyini görürsünüz və ya
bəlkə də görə bilərsiniz.

Gəlin bunu yazaq.

Bu, 80 milyon işıq ilidir,

bəlkədə 40 milyon işıq ilində mən
bura çatacağam.

Ancaq reallıq bundan ibarətdir ki,
növbəti 40 milyon işıq ilində üzr istəyirəm,

40 milyon ildən sonra mən bura
çata bilərəm,

çünki bu, 80 milyon işıq ilidir.

Amma reallıqda isə

40 milyon ildən sonra birdən-birə kainat

daha da genişləndi.

Əlbbətdə mən bütün qabarcığı çəkməyəcəm.

Amma fotonun yayıldığı yer

bura ola bilər.

Artıq bizim hazırkı mövqeyimiz buradadır.

10 milyon ildən sonra işığın gəlib çatdığı yer
indi buradadır.

Və indi 40 milyon ildən sonra işığın olduğu yer

elə bəlkə də buradadır.

Beləliklə, bu iki nöqtə arasındakı məsafə,

biz başladığımız zaman

10 milyon işıq ili idi.

Sonra isə bu rəqəm
20 milyon işıq ili oldu.

Bəlkə də bunu dəqiq bilmirəm,

bu bir milyard işıq ilidir.

Bəlkə də artıq bir milyard
işıq ilindədir.

Və bəlkə də buradakı məsafə və ya
mən sadəcə

bu rəqəmləri özümdən uydururam.

Yəqin ki, bu nöqtə üçün çox böyükdü,

bəlkə də bu, artıq
100 milyon işıq ilidir.

Bu indi 100 milyon işıq ilidir.

Bəlkə də bu məsafə 500 milyon işıq ilində
ola bilər,

dəqiq bilmirəm.

Və bəlkə də indi iki nöqtə arasındakı
ümumi məsafə

bir milyard işıq ilindədir.

Gördüyünüz kimi, foton getdikcə
daha da məyus ola bilər.

Tədricən daha çox məsafə qət edir və
geriyə baxaraq deyir ki,

cəmi 50 milyon il ərzində mən

600 milyon işıq ilini qət edə bilmişəm.

Bu olduqca yaxşıdır.

Ancaq o məyus oldu, çünki sadəcə

30 milyon işıq ilində olan
bir məsafəni qət etməli

olduğunu düşünmüşdü.

Bu uzanmağa davam edir,

çünki kosmosun özü də uzanır.

Reallıq isə budur ki,

biz yalnız orijinal fikrə doğru gedirik,

yəni bizə daha yeni çatan bu foton
uzun müddətdir səyahət edir,

biz onun 13,4 milyard ildir ki,
səyahət etdiyini söyləyə bilərik.

Yəni bizə indi gəlib çatır.

Elə isə bu nöqtədən başlayaraq
13,4 milyard ili

sürətli bir şəkildə irəli çəkərək
günümüzə gələk.

Əgər mən bütün görünə bilən kainatı
bura çəksəm,

bu nöqtə burada olacaq,

yayıldığı yer isə elə buradadır.

Biz elə burada dayanmışıq.

Və gəlin bir şeyi aydınlaşdıraq.

Əgər bütün müşahidə oluna bilən
kainatı çəkərsəm,

əslində mərkəz də bizim
olduğumuz yerdə olmalıdır.

Çünki bərabər məsafəni müşahidə edə bilirik.

Əgər işlər həqiqətən də qəribə deyilsə,

biz istənilən istiqamətdə bərabər məsafəni
müşahidə edə bilərik.

Bəlkə də ozümüzü mərkəzə qoymalıyıq.

Əgər bu, bütün müşahidə edilə bilən
kainatdırsa

və foton 13,4 milyard il əvvəl buradan
yayılıbsa,

yəni ilk Böyük Partlayışdan
300,000 il sonra

və bu, bizə yenicə çatırsa,

o zaman fotonun 13,7 milyard ildir ki,

səyahət etdiyi doğru bir fikridir.

Amma burada qəribə olan şey,

bir birimizdən uzaqlaşmağımız
səbəbi ilə bu obyekt

hazırda ən yaxşı hesablamalarımıza görə,

bizdən təxminən 46 milyard işıq ili
uzaqlıqda olacaq.

Və mən bunu dəqiq bir şəkildə
aydınlaşdırmaq istəyirəm.

Bu obyekt indi bizdən 46 milyard işıq ili
uzaqlıqdadır.

Onu müşahidə etmək üçün sadəcə işıqdan
istifadə etdiyimiz zaman

təbii ki biz bunu işıq illərinə
əsaslanaraq edirik,

o zaman belə görünür ki, bu işıq bizə gəlib çatmaq üçün 13,7 milyard il yol qət edib.

Məsafə haqqında düşünmək üçün
yeganə üsulumuz

işıqla olan yoldur.

Beləliklə, bəlkə də bu 13,4 və ya
hər hansısa bir rəqəmdir

ancaq mən 13,4 milyard işıq ili uzaqlıqda onluğu dəyişməyə davam edirəm.

Amma reallıq budur ki, bu gün işıq ilini
ölçən xətkeşmiz olsaydı

onu ölçmək çətin olardı

çünkü buradakı bu boşluq o qədər uzandı ki,
artıq o 46 milyard işıq ilindədir.

Kosmik mikrodalğalı fon radiasiyası
haqqında danışarkən

sizə bir ipucu vermək istəyirəm,

kosmosdakı bu nöqtənin necə görünəcəyi

və bu nöqtənin əslində 46 milyard işıq ili
uzaqlıqda olduğu halda

fotonun bizə çatması necə oldu ki,

cəmi 13,7 milyard il çəkdi?

Bu nəyə bənzəyəcək?

Bənzəyəcək dediyimiz zaman

bu hazırda bizə çatan fotonlara əsaslanır.

Həmin fotonlar 13,4 milyard il
əvvəl ayrılmışdır.

Beləki, bu fotonlar ibtidai quruluşdan,

bu ağ-qaynar hidrogen plazmasından

yayılan fotonlardır.

Beləliklə, görəcəyimiz şey bu
ağ-isti dumandır.

Yəni biz bu cür ağ-isti plazmanı

düzgün sabit atomlara diferensiallaşmamış,

daha az ulduz və qalaktika

görə biləcəyik.

Biz bu ağ-qaynar plazmanı görəcəyik.

Bu günün reallığı odur ki,

kosmosda bundan 46 milyard il
sonra olan nöqtə,

yəqin ki, sabit atomlara,

ulduzlara, planetlərə və qalaktikalara ayrılır.

Düzünü desəm, həmin şəxs,
əgər hazırda orada

bir sivilizasiya varsa və onlar da
orada dayanıblarsa,

koordinatımızdan və kosmosdakı nöqtəmizdən

yayılan fotonları

müşahidə edirlərsə,

onlar bizim indiki vəziyyətimizi
görə bilməyəcəklər.

Onlar bizim 13,4 milyard il əvvəlki
vəziyyətimizi görəcəklər.

Kosmos bölgəmizin sadəcə

ağ-isti plazma olduğu zamanı

çox sadə bir halını görəcəklər.

Və bu barədə növbəti videoda
daha çox danışacağıq.

Ancaq bu barədə düşünməyinizi istəyirəm.

O zamandan gələn, yəni 13,4 milyard ildir

hər hansı bir istiqamətdən hərəkət edən

hansısa bir foton ibtidai vəziyyətində
bizə gəlib çatacaq

və ya o kainatın ilk vəziyyətində
hansı ki,

sadəcə ağ-qaynar plazma

və diferensiallaşmamış kütlə

olduğu zaman yayılacaqdır.

Və ümid edirəm ki, bu sizə

kosmik mikrodalğalı fon radiasiyasının

haradan gəldiyinə dair bir
fikir vermiş olacaq.