-
Şimdi, Büyük Patlama'nın en iyi tahminle ne zaman gerçekleştiğinden bahsedeceğim.
-
Tekrar söylersem, bu isimden pek hoşlanmıyorum, çünkü bir çeşit...
-
...patlamaya işaret ediyor, fakat gerçekte olan uzay boşluğunun bir nevi genişlemesi.
-
Uzay boşluğunun bir tekillikten genişlemeye başlamasına dair...
-
...en iyi tahminimiz, bunun gerçekleşmesinin...
-
...13.7 milyar yıl önce olduğu. Her ne kadar, özellikle konu para...
-
...olduğunda milyarlı sayılarla uğraşmaya aşina...
-
...olsak da, bu inanılmaz ölçüde uzun bir...
-
...zaman. İzlenebilir gibi görülebilir fakat...
-
...aslında pek öyle değil. Gelecek videolarda...
-
...zaman ölçekleri hakkında da konuşacağım ki, süreleri kavrayabilesiniz...
-
...daha doğrusu kavramaya başlayabilesiniz, hatta aslında 13.7 milyar yılın ne kadar...
-
...uzun olduğunu "kavrayamayacağınızı" kavrayabilesiniz.
-
Ayrıca vurgulamak isterim ki bu...
-
...mevcut en iyi tahminimiz. Benim hayatım boyunca dahi,...
-
...Büyük Patlama'dan haberdar olduğum ve ona ilgi gösterdiğim...
-
...hayatım boyunca dahi bu sayılar zaman zaman...
-
...değişiklik gösterdi. Dolayısıyla ileride...
-
...bu sayının daha da isabetli hale geleceğini ve...
-
...biraz daha değişebileceğini düşünüyorum.
-
Fakat bu en iyi tahminimiz. Şimdi, bunu belirttikten sonra...
-
...bir de bu sayının gözlemlenebilir evrenin boyutuya ilgili...
-
...ne söylediği üzerine düşünmek istiyorum.
-
Yani, eğer genişleme 13.7 milyar yıl önce başladıysa...
-
...ve üç boyutlu evrenimizde bildiğimiz her şey...
-
...tek bir noktadaydı ise,...
-
...en uzun süredir seyahat eden ve şu anda bize...
-
...ulaşan foton...
-
...-bu bizim gözümüz...
-
...diyelim ki bu benim gözüm olsun...
-
...bunlar da kirpiklerim-...
-
...en uzun süredir seyahat edip gözüme...
-
...ya da bir teleskop...
-
...merceğine ulaşan ışık fotonunun...
-
...geçirmiş olabileceği en fazla seyahat süresi...
-
...13.7 milyar yıldır.
-
Şimdi, gözlemlenebilir evrenin şu...
-
...iki veya üç video önce de çizdiğim...
-
...şemasına bakarsak...
-
...-bir çember olarak çizmiştim.
-
Bir çemberdi.
-
Bize uzak cisimlerden...
-
...gelen ışık, buraya, bu noktaya...
-
...geliyor. Sanırım uzak cismi de o şemada...
-
...buralarda bir yere çizmiştim.
-
Fakat bu uzak cisimden ışık bize şu an ulaşıyor...
-
...ve o ışığın bize ulaşması 13.7 milyar yıl sürdü.
-
Şimdi, burada çekince koymak istediğim bir yer var...
-
...çünkü çok çok büyük uzaklıklardan...
-
...ve zaman aralıklarından bahsediyoruz.
-
Dolayısıyla, uzay boşluğunun kendisi de genişlediği için, videoda göreceksiniz ki...
-
...buradaki cisim hakkında şunu söyleyemezsiniz:
-
Bu cisim...
-
...-buraya büyük harflerle...
-
...DEĞİL yazıyorum.
-
Bu cisim 13.7 milyar ışık yılı uzaklıkta DEĞİLDİR.
-
Eğer daha küçük zaman ölçeklerinden...
-
...veya daha küçük mesafelerden konuşuyor olsaydık...
-
...bunu yaklaşık olarak söyleyebilirdiniz.
-
Evrenin genişlemesinin etkisi...
-
...o kadar da büyük olmazdı.
-
Biraz daha açıklayayım.
-
Buradaki bir cisimden bahsediyorum...
-
...hatta bu cismin uzaydaki koordinatlarını bile söyleyebilirim.
-
Ve bu koordinat -burada şöyle demem gerek:
-
"Bu uzay-zamandaki koordinat."
-
Çünkü biz de onu belli bir sabitte gözlüyoruz.
-
Ve bu koordinat, bizim mevcut koordinatlarımızdan...
-
...13.7 milyar yıl uzakta değil.
-
Örnek olarak birkaç sebebini anlatayım.
-
Birinci olarak, düşünün.
-
Bu ışık 13.7 milyar yıl önce yola çıktı.
-
Bu ışık yola çıktığında, biz bu koordinatlara çok daha yakındık.
-
Koordinatlar buraya çok daha yakındı.
-
Şu anda evrendeki yerimiz...
-
...o noktaya çok daha yakındı.
-
Diğer düşünülmesi gereken şey ise, -onu buraya çizeyim.
-
Tekilliğin genişlemesinin başlangıcından...
-
...diyelim ki üç yüz bin yıl sonrasına gidelim.
-
Yani, diyelim ki şu an evren tarihinin...
-
...üç yüz bininci yılındayız.
-
Yani, evrenin yaşamının aşağı yukarı...
-
...üç yüz bininci yılındayız desek yanlış olmaz.
-
Bu noktada diyebiliriz ki, olaylar...
-
...henüz fazla bir fark yaratacak...
-
...değişikliğe uğramadı.
-
Bu konudan, kozmik mikrodalga arka plan ışımasına...
-
...geldiğimizde daha çok bahsedeceğim...
-
...ama bu noktada evren...
-
...yaklaşık olarak tek parça halindeki...
-
...akkor hidrojen plazması şeklindeydi.
-
Ayrıca bunun mikrodalga ışıma yaydığını ve...
-
...diğer özelliklerini de gelecek bir videoda...
-
...anlatacağım.
-
Şimdi, bu iki noktanın evrenin erken zamanlarındaki durumundan konuşalım.
-
Yani, bu genç evrende elinizde bu nokta...
-
...ve şu anda bulunduğumuz koordinatlar...
-
...var diyelim.
-
Bunu merkeze koymayacağım.
-
Çünkü merkezde olmazsa bizim için görselleştirmesi...
-
...daha kolay olur.
-
Ve diyelim ki, evrenin bu oldukça erken döneminde...
-
...eğer ani ölçümler yapabilen çeşitli...
-
...cetveller üretebilmiş olsaydınız...
-
...bulacağınız mesafe...
-
...otuz milyon ışık yılı olurdu.
-
İşte bu noktada diyelim ki...
-
...burada koyu pembe ile gösterdiğim cisim...
-
...muhtemelen mikrodalga frekans aralığında...
-
...bir foton yaysın. O dönemde...
-
...yayılan aralık zaten buydu.
-
Neyse, dedik ki bir foton yaysın...
-
...ve bu foton ışık hızında hareket ediyor olsun.
-
Ki bu zaten bir ışık.
-
Dolayısıyla bu foton: "Oh, biliyorsunuz...
-
...katedecek yalnızca otuz milyon ışık yılım var."
-
"Bu çok uzun değil. Otuz milyon yıl içinde...
-
...illaki oraya ulaşacağım."
-
Böylece, -burada bir parantez açıyorum.
-
Matematik işlemler burada anlattığımdan çok daha karışıklar.
-
Ama yapmak istediğim yalnızca burada neler...
-
...olduğuna dair bir fikir vermek.
-
Yani, diyelim ki bu foton şöyle dedi:
-
"Önümüzdeki on milyon yıl içinde...
-
...o koordinata yaklaşmış olacağım."
-
"Mesafenin üçte birini almış olacağım."
-
Pekala gerçekte bu on milyon yıl sırasında ne olacak?
-
İşte, bu on milyon yıl sırasında...
-
...evren biraz genişlemiş olacak.
-
Hatta belki de hatırı sayılır oranda genişlemiş olacak.
-
Buraya genişlemiş evreni de çizeyim.
-
İşte, on milyon yıl sonra evren...
-
...böyle görünüyor olabilir.
-
Hatta bundan bile büyük olabiir.
-
Bunu şöyle çizeyim.
-
On milyon yıl sonra...
-
...evren bu boyutlara genişlemiş olabilir.
-
Yani bu, on milyon yıl sonrası.
-
Fakat kozmolojik bir zaman ölçeğinde...
-
...bu hala evrenin emekleme dönemleri olacaktır...
-
...çünkü 13.7 milyar yıllık bir süreden bahsediyoruz.
-
Burada on milyon yıl geçti diyelim.
-
Evren genişledi.
-
Şimdiki zamanda üzerinde olduğumuz koordinatlar...
-
...artık buraya kadar ilerledi.
-
Fotonun ilk başta yayınlandığı...
-
...koordinatlar ise...
-
...artık burada bulunuyor.
-
Fotonumuz da dedi ki; "Tamam...
-
...on milyon yılda bu kadar...
-
...yol alacağım."
-
Bu arada bildiğiniz gibi yaklaşık olarak ve oldukça...
-
...soyut konuşuyorum. Yapmak istediğim yalnızca bir fikir vermek.
-
Bu durumda fotonun on milyon yıl...
-
...içinde ulaştığı nokta...
-
...aşağı yukarı burası olur.
-
Tüm evren genişledi.
-
Bütün koordinatlar birbirinden uzaklaştı.
-
Pekiyi şimdi burada ne oldu?
-
Evren genişledi.
-
Bu otuz milyon yıllık mesafe artık...
-
...-dediğim gibi yaklaşık sayılar veriyorum, kesin rakamları bildiğim falan yok...
-
...burada yaptığım size yalnızca bir fikir vermeye...
-
...çalışmak, neler olup bittiğini anlamanıza...
-
...imkan sağlamak.
-
Bu mesafe artık otuz milyon ışık yılı değil.
-
Belki artık yüz milyon olabilir.
-
Diyelim ki artık yüz milyon ışık yılı oldu.
-
Evren genişliyor.
-
Uzay boşluğunun boyutları büyüyor.
-
Bunu bir trambolin ya da...
-
...bir balonun yüzeyinin gerilip incelmesi gibi hayal edebilirsiniz.
-
Yani on milyon yıl sonra bu ışığın...
-
...ulaştığı koordinatlar burası.
-
On milyon yıldır seyahat ediyordu...
-
...fakat katettiği mesafe bundan çok daha fazla.
-
Aslında katettiği mesafe...
-
...bu orana göre otuz milyon ışık yılı olabilir.
-
Buradaki sayılar kesin değil.
-
Kesin sonuç verecek hesapları yapmadım.
-
Fakat buradaki ana fikir, otuz milyon ışık yılı katetmiş olduğu.
-
Aslına bakarsanız zaten aynı oranları...
-
...kullanmamam gerekir, çünkü katedilen mesafe...
-
...ve katedeceği mesafe...
-
...gerilmeden dolayı tamamen doğrusal...
-
...olmayacaktır. En azından kendi kafamda düşündüğümde...
-
...bana öyle geliyor.
-
Yine de bunun hakkında kesin bir beyanda...
-
...bulunmayacağım.
-
Ancak fotonun katettiği mesafe...
-
...artık yaklaşık yirmi milyon ışık yılına çıkmış olabilir...
-
...çünkü her mesafe katedişinde...
-
...katettiği uzay boşluğu biraz daha gerildi.
-
Yani her ne kadar on milyon yıl boyunca seyahat etmiş de olsa...
-
...artık katettiği uzay boşluğu yalnızca...
-
...on milyon yıl değil...
-
...artık yirmi milyon ışık yılı olacak şekilde gerildi.
-
Ayrıca katetmesi gereken kalan mesafe de...
-
...artık yirmi milyon ışık yılı değil...
-
...seksen milyon ışık yılı olabilir.
-
Dolayısıyla bu foton bundan usanabilir.
-
Buna olumlu bir şekilde bakmanın da imkanı var:
-
"Vay! Yirmi milyon ışık yıllık mesafeyi...
-
...sadece on milyon yılda alabildim!"
-
"Sanki ışık hızından daha hızlı hareket ediyor gibiyim!"
-
Gerçekte hayır, çünkü uzay boşluğundaki koordinatların kendileri...
-
...birbirinden uzaklaşıyor.
-
Bunlar inceliyor. Yani foton aslında sadece ışık hızında...
-
...ilerliyor. Ancak on milyon yılda katettiği...
-
...mesafe gerçekte on milyon yıllıktan daha...
-
...fazla bir mesafe.
-
Yirmi milyon ışık yıllık mesafe.
-
Yani bu kozmolojik ölçeklerde öylece...
-
...oran ve zamanı çarpamazsınız.
-
Özellikle de koordinatların kendileri...
-
...birbirinden uzaklaşıyorsa.
-
Sanırım bunun nereye gittiğini az çok anladınız.
-
Şimdi bu foton diyecek ki: "Oh...
-
...bir kırk milyon yıl daha gidersem...
-
...belki oraya varabilirim."
-
Ancak işin aslı bu bir sonraki kırk milyon yılda...
-
...ancak buralara kadar gelebilir.
-
Çünkü mesafe seksen milyon ışık yılı.
-
Yani işin aslı, kırk milyon yıl sonra...
-
...bir kırk milyon yıl daha geçince...
-
...bir de göreceğiz ki evren daha da...
-
...genişlemiş.
-
Bütün baloncuğu çizmeyeceğim bile...
-
...ancak fotonun yayınlandığı yer...
-
...burası olsun...
-
...ve mevcut pozisyonumuz burası olsun.
-
Işığın on milyon yıl içinde ulaştığı yer de...
-
...burası olsun.
-
Bu durumda, ışığın kırk milyon yıl sonra ulaşacağı yer...
-
...buralarda bir yer olur.
-
Yani, bu iki nokta arasındaki mesafe...
-
...başladığımızda on milyon ışık yılıydı...
-
...sonra yirmi milyon ışık yılına çıktı...
-
...ve aynı orantıyla belki de günümüzde...
-
...bir milyar ışık yılına çıkmış olabilir
-
Yani, buradaki mesafe...
-
...-ve bu numaraları uydurup duruyorum...
-
...hatta bu, bu nokta için çok fazla bile olabilir.
-
Belki bu mesafe artık yüz milyon ışık yılı.
-
Bu mesafe ise artık, mesela...
-
...beş yüz milyon ışık yılı diyelim.
-
Bu iki nokta arasındaki tüm mesafe de artık bir milyar ışık yılı olsun.
-
Yani, gördüğünüz gibi, foton bu işten bıkıp usanabilir.
-
Bir ton yol ilerleyip arkasına bakınca...
-
..."Vay, sadece elli milyon yılda, altı yüz milyon ışık yıllık yol almışım...
-
...bu bayağı iyi." diyebilir.
-
Ancak yine de bıkabilir, çünkü katetmesi gerektiğini...
-
...düşündüğü otuz milyon ışık yıllık mesafe...
-
...sürekli gerilip duruyor.
-
Çünkü uzay boşluğunun kendisi gerilmeye devam ediyor.
-
Yani işin aslı, ana fikre geri dönersek...
-
...bu bize ulaşan foton...
-
...diyelim ki 13.4 milyar yıldır seyahatte olsun.
-
Bize tam şu an ulaşmış olsun. Bunu bu noktadan 13.4 milyar yıl...
-
...ileri sarayım ki günümüze ulaşayım.
-
İşte, eğer tüm gözlemlenebilir evreni buraya çizersem...
-
...fotonun yola çıktığı nokta da burada olur.
-
Biz de tam burada oluruz. Aslına bakarsaniz...
-
...bir şeyi açıklığa kavuşturayım. Eğer tüm gözlemlenebilir evreni çiziyorsam...
-
...merkezi bizim olduğumuz yer olmalı, çünkü her tarafta eşit mesafeleri gözlemleyebiliyoruz.
-
Eğer işin içinde başka gariplikler yoksa, her yönde eşit mesafeleri gözlemleyebiliyoruz.
-
Yani, belki gerçekten de bizi merkeze koyabiliriz.
-
İşte bu, tüm gözlemlenebilir evren. Fotonumuz 13.4 milyar yıl önce...
-
...yani Büyük Patlama'dan üç yüz milyon yıl sonra bu noktadan harekete geçti.
-
Ve bize ancak ulaştı.
-
Bu fotonun 13.4 milyar yıldır yol katettiği doğru.
-
Ancak, buradaki esas çılgın şey, bu nesne, uzay boşluğu genişlediğinden ve her şey birbirinden...
-
...uzaklaştığından dolayı, en iyi tahminlerimize göre...
-
...bizden kırk altı milyar ışık yılı uzaklıkta.
-
Bunun altını çizmem gerek:
-
Bu cisim ŞU ANDA bizden kırk altı milyar ışık yılı uzakta.
-
Dolayısıyla burada gözlemlemek için yalnızca ışık kullanırsak...
-
...yani sadece ışık yılları üzerinden, bu ışık 13.4 milyar yıldır bize doğru yol alıyordu.
-
Işık bizim mesafeyi algılayabilmemiz için tek aracımız, yani 13.4...
-
[ÇN: Burada yaptığı hatayı düzelttiğini belirtiyor ancak ben o hataları zaten çeviride düzelttim.]
-
...yani bizden 13.4 ışık yılı uzakta diye düşünebiliriz.
-
Ama işin aslı, eğer bugün elinizde bir...
-
...ışık yılı ölçer cetveliniz olsaydı...
-
...bu uzay boşluğu o kadar genişlemiştir ki...
-
...mesafeyi 46 milyar ışık yılı olarak ölçerdiniz.
-
Ayrıca size kozmik mikrodalga arka plan ışımasından...
-
...bahsedeceğimiz zamana yönelik bir ipucu vermesi için şunu soralım:
-
Uzay boşluğundaki bu nokta nasıl görünecek?
-
Bu şey bizden aslında 46 milyar ışık yılı uzakta...
-
...ancak fotonun bize ulaşması yalnızca 13.4 milyar yıl sürdü.
-
Bu bize nasıl görünecek?
-
İşte, burada "nasıl görünecek" derken...
-
...bize şu anda ulaşan fotonlardan bahsediyoruz.
-
Bu fotonlar 13.4 milyar yıl önce yola çıktı.
-
Yani bu fotonlar yayınlandığı tarihte...
-
...burada akkor hidrojen plazması yığınından oluşan...
-
...ilkel bir yapı vardı.
-
Bu yüzden bizim de gördüğümüz şey bu akkor yığın...
-
...-gördüğümüz şey bu tip bir...
-
...akkor plazma.
-
Henüz farklılaşmamış, yıldızlar ve galaksiler gibi düzgün ve durağan atomlara dönmemiş bir cisimler topluluğu.
-
Gördüğümüz şey bu akkor plazma olacaktır.
-
Günümüzdeki durum ise, bu 46 milyar ışık yılı uzaklıktaki noktanın...
-
...bugün muhtemelen durağan atomlara, yıldızlara, gezegenlere ve galaksilere dönüşmüş olduğudur.
-
Samimi olmak gerekirse, eğer orada oturan...
-
...ve bizim koordinatlarımızdan yayılan fotonları
-
...gözlemleyen bir uygarlık varsa...
-
...bizi görmeyeceklerdir. Gördükleri şey...
-
...bizim 13.4 milyar yıl önceki, uzayda bizim bölgemizin...
-
...çok ilkel bir aşamadaki, yani aslında yalnızca akkor bir...
-
...plazmaykenki hali olacaktır.
-
Bu konuda önümüzdeki videoda daha ayrıntılı konuşacağız, ancak şunu düşünün:
-
Zamanın o döneminden gelen HERHANGİ BİR foton...
-
...hangi yönden gelirse gelsin...
-
...13.4 milyar yıldır seyahat ediyor olacak ve...
-
...evrenin henüz oldukça ilkel bir aşamasından...
-
...yani az çok bu akkor plazma,...
-
...bu ayrışmamış kütle olduğu zamandan...
-
...geliyor olacak.
-
Umuyorum ki bu veri size...
-
...kozmik mikrodalga arka plan ışımasının nereden geldiğine dair bir fikir verir.
Khan Academy
