-
Gördüyünüz diaqram 1860-1900-cü
illər arasında
-
ABŞ-nin 4 şəhərindəki
əhali artımını göstərir.
-
Vətəndaş müharibəsindən əvvəl,
yəni 1860-cı ildə
-
Nyu York ABŞ-nin ən böyük şəhəri
olmasına baxmayaraq
-
əhali sayı bir milyondan çox deyildi.
-
Əslində, bütün ölkədə bir
milyondan çox əhaliyə sahib
-
şəhər yox idi desək, daha doğru olar.
-
Təxminən 40 il sonra isə artıq
-
üç şəhərin əhalisi bir milyonu keçir,
-
Nyu York əhalisi isə 3,5 milyona çatır.
-
Çikaqonun əhali artımı daha
-
kəskin idi: belə ki, 1860-cı
-
ildə yalnız yüz min olan
-
əhali sayı 1900-cü illərdə 17
-
dəfə artır və 1,7 milyon olur.
-
Ənənəvi olaraq amerikalılar, əsasən,
-
kənd təsərrüfatı ilə məşğul idilər,
-
ancaq XVIII əsrdən başlayaq
-
urbanizasiyaya meyil artdı.
-
1920-ci ildən ilk dəfə şəhər əhalisinin
-
sayı kənd əhalisinin sayını ötüb keçdi.
-
Bu gün isə amerikalıların təxminən
80%-i şəhərlərdə yaşayırlar.
-
Bəs vətəndaş müharibəsindən sonra baş
-
verən bu artımın əsas səbəbi nə idi?
-
Əsas faktorlar sənayeləşmə,
-
immiqrasiya və miqrasiya idi.
-
Bu zamana qədər birinci sənaye
inqilabının ixtiralarından
-
tutmuş 1840-cı illərdə alman
-
və irland immiqrantların amerikalılarla
-
birgə qərbə doğru köçünə qədər
-
müxtəlif məsələlərdən bəhs etmişik.
-
Bu üç anlayışın heç biri
-
ABŞ cəmiyyətində
-
yeni deyildi, ancaq
-
hər biri şəhərlərin inkişafına
-
xüsusi şəkildə təsir göstərir.
-
Dəyişən amillərdən biri insanların
-
çalışdığı peşələrlə bağlı idi.
-
Qızıla bürünmüş dövrdə ABŞ əmək
-
bazarında kəskin dönüş baş verir.
-
1880-ci ildə müəyyən
-
maaş qarşılığında
-
sahibkarlar üçün çalışan
-
işçilərin sayı öz işini
-
özü idarə edən, istədiyi
-
vaxt əkin-biçinlə məşğul olan
-
fermerlərin sayını ötüb keçdi.
-
Vətəndaş müharibəsindən sonra baş verən
-
ikinci sənaye inqilabı dövründə
-
sənaye istehsalı yüksək
şəkildə inkişaf edir.
-
Fabrik-zavod sahəsində geniş
iş imkanı vardı və bunların
-
əksəriyyəti xüsusi bacarıq
tələb etmədiyindən
-
işçilər işə başlamazdan əvvəl
-
heç bir məşğələ keçmirdilər.
-
Qısası, insanlar ferma
işlərindən uzaqlaşaraq
-
sahibkarlar üçün görülən
zavod işlərinə yönəlirlər.
-
Digər bir dəyişiklik immiqrant və
-
miqrantların milliyəti ilə bağlıdır.
-
1840-cı ilə qədər ABŞ-yə
-
köçən immiqrantlar, əsasən,
-
maddi vəziyyətləri yaxşı
-
olan və Avropanın şimal və
-
qərbindən gələn protestantlar idilər.
-
Vətəndaş müharibəsindən sonra
-
ABŞ-də mövcud olan iş imkanları
-
və digər faktorlar ölkəyə
-
müxtəlif insanlar cəlb edir.
-
bu yeni immiqrantlar əsasən cənubi və şərqi avropadan meksikadan asiyadan idilər
-
-
-
bu insanlar əvvəlki immiqrantlardan özlərinin dəri rənginə maliyyə cəhətdən çox aşağı səviyyəli olmalarına və katolik yaxud yəhudi olmalarına görə fərqlənirdilər
-
-
-
-
əlavə olaraq afroamerikalılar da cənubdan şimal və orta qərb şəhərlərinə öçməyə başladılar
-
-
-
bütün bu immiqrant və miqrantlar böyük işçi qüvvəsi demək idi
-
-
bəs nəyə görə bütün bu insanlar şəhərə köçürdülər
-
gəlin iki cür faktorlara nəzər salaq
-
-
-
birinci faktorlar insanları öz yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur edən amillərdir
-
-
birinci səbəb kasıblıq və maliyyə durumunun yaxşı olmaması idi
-
-
məsələn kənd təsərrüfatının maşınlaşdırılması fermerlərə heç də müsbət təsir etmir
-
-
şəhərlərə köçən əhalinin təxminən 3/1 hissəi sənaye işləri üçün şəhərlərə üz tutan amerikalılar idi
-
-
digər bir faktor diskriminasiya və təqib idi
-
-
məəslən rusiya hökuməti bu dövrdə yəhudilərə qarşı dözülməzliyi artırır və avropada etnik təmizləmə həyata keçirir
-
-
-
-
-
cənubi amerikada cim krou qanunlarının yaranması və afroamerikalılara qarşı linçin çoxalması onları vadar edir ki yaşadıqları yerləri tərk etsinlər
-
-
-
bəs pull fakotrlar nələridi
-
çətin vəziyyətdə olan immiqrantların bir çoxu başqa yerə getmək üçün pula sahib deyildi
-
-
ona görə gələndən sonra getmədilər
-
əsas səbəb isə işlərin məhz şəhərlərdə olması idi
-
-
buxar gücü və elektriləşdirmənin inkişafı ilə fabrik-zavodlar artıq su yoluna yaxın yerləşmli deyildilər
-
-
başqa sözlə şəhərlər sənaye mərkəzlərinə çevrildilər
-
hər şəhər əsasən bir sahə üzrə inkişf edirdi. məsələnə pitsburq polad üzrə çikaqo ət qablaşdırması nyu york isə geyim sahəsi üzrə
-
-
-
hətta şəhərlərdə artıq dəstək cəmiyyətləri də yaranmışdı
-
ilk immiqrantlar öz ailələrinə köçmək və çalışmaq barədə kömək edərək onlara həm pul göndərir həm də məlumat ötürə bilərdilər
-
-
-
bu şəhərlərdə qonşuluğun inkişafına səbəb oldu eyni keçmişə sahib insanlar eyni dildə danışır eyni yeməkləri yeyir və bir-birlərinə kömək edirdilər
-
-
-
-
bu etnik anklavlarda insanlar qəzet ala bilir hətta öz dillərində teatr tamaşalarına baxa bilirdilər
-
-
-
indi isə gəlin bu dövrdə amerikada immiqrasiya etmiş iki şəxsin dilindən parçalara baxaq
-
-
-
bunlardan birincisi lii çudur
-
1880-ci ildə 16 yaşında çindən san fransiskoya köçmüşdü
-
o yazırdı
-
çinlilərin təcrid aktı qəbul olunmamışdı ki mən san fransiskoya gəldim
-
-
yarı ac idim çünki bu əcnəbi xalqın yeməklərini yeməkdən çəkinirdim
-
-
ancaq bir neçə gün çinlilər üçün ayrılmış sığınacaqda qaldıqdan sonra özümə gəldim
-
-
bir nəfər mənə bir amerikalı ailədə qulluqçu işi tapdı
-
-
bu ailə üçün çalışmağa başlayanda ingilis dilində bircə dənə belə söz bilmirdim
-
-
ev işlərindən də başım çıxmırdı
-
ev sahibəsinin nə dediyini başa düşmürdüm
-
amma o mənə bişirmək yumaq ütüləmək süpürmək toz almaq yataqları toplamaq qab yumaq pəncərə silmək boyamaq bıçaq və çəngəlləri parlatmaq və s öyrətdi
-
-
-
6 ay içində artıq hər şeyi bacarırdım
-
-
həftəyə 5 dollar qazanır və onun 4 dollar 25 sentini kənara qoya bilirdim
-
-
bir qədər ingilis dili də öyrənmişdim
-
ailəmə pul da göndərirdim
-
yaxşı geyinməyimə zövqlə yaşamağıma tez-tez çin teatrına getməyimə və çin qəsəbəsində nahar yığıncaqlarına getməyimə baxmayaraq ilk 6 ayda artıq 50 dollar yığa blmişdim
-
-
-
-
ikinci məktub meri entindəndir
-
bu gün belarus olaraq tanınan ölkədən bostona 1894-cüildə 13 yaşında köçür
-
-
o deyir
-
ilk yeməyimiz çox fərqli bir dərs idi sanki
-
atam əsasən üstündə müxtəlif yazılar olan konserv qablarından yeməklər hazırlayırdı
-
-
-
o bizə qəribə sürüşkən bir meyvə göstərmişdi hansı ki banandır
-
-
ancaq həmin an bundan vaz keçmişdi
-
ikinci günümüzdə qarşıdan bir balaca qız gəlib bizə məktəbi gəzdirməyi təklif etdi
-
-
atam istəmədi amma biz 5 nəfər də bir neçə ingiliscə söz bilirdik cəmisi
-
-
məktəb sözünü bilirdik
-
və onu başa düşdük
-
bizi dünənə qədər görməmiş bizdən heç də yaxşı tərzə geyinməmiş və adlarımızı belə tələffüz edə bilməyən bu uşaq bizə bostonun məktəb azadlığını təklif edirdi
-
-
-
-
biz məcbur olduq dükanları gəzək və təpədən dırnağa qədər amerika paltarları geyindik
-
-
dəmir peçin sirlərini çitiləmə taxtasını danışma borusunu və ən önəmlisi ingilis dilini öyrənməli idik
-
-
-
xor görülən köhnə paltarlarımızla yanaşı yəhudi adlarımızı da geridə qoyduq
-
-
amerikada birneçə il yaşadıqdan sonra dostlarımızın bir komitəsi bizim üçün amerikalı adları uydurdu
-
-
-
-
bəs siz lii çu və meri entinin yaşadıqları arasında hansı bənzərlikləri görürsünüz
-
-
sizcə nəyə görə amerikaya köçdülər
-
və sizcə həyatları irəliləyən illərdə necə idi
-
Khan Academy
